Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (2.1983)

EMBLEMATY C Z NE SOBlIESCIANA GOTFRYDA PESC H WITZ A

27

Po wyjaśnieniu emblematycznego sensu scenerii warto zwrócić uwa-
gę na literackie i plastyczne jej źródło. Jest nim zapewne cytowane dzie-
ło G. Farro, Teatro d’imprese. Gdański rysownik trzymał się wenec-
kiego przekazu graficznego i dosłownie powtórzył lemmat tam występu-
jący: Et fovet et discutit. Znał i jego treściową 'wymowę zawartą w in-
nym jeszcze lemmacie: Obstantia nubilia solvet — rozprasza przeszkody
chmur 28„
Podobnie nadzieje na królewską opiekę i możliwość ekonomicznego
rozwoju miasta pod panowaniem króla wyrażają dwa następne, czwarte
w kolejności emblematy. Lewy, z tarczą opartą o wzgórek, jest wyrazem
akcentowania aluzji stemmatycznyeh: królewskiego herbu jako symbolu
zbrojnej obrony ze strony rycerskiego władcy. Wyjaśnia to stanowisko
dewiza: NON ENARRABILE TEXTVM tj. Niewypowiedziana osłona
(ił. 16, 4). Prawy emblem określony powierzchownie jako „krajobraz ma-
rynistyczny”, zawiera elementy dające wyraźne podstawy do sprecyzo-
wania zawartej w nim myśli29. Pieinvszym jest słońce ukazujące się na
horyzoncie, drugim otwierające się pod działaniem jego promieni kon-
chy wyrzucone na brzeg morza. Wnętrza muszel ukazują ukryte w nich
perły, zrodzone z rosy niebiańskiej i pojaśniałe w blasku słońca. Dewiza
głosi: SPES ET SOLATIA NOSTRI, czyli: Nasza nadzieja i pocieszenie
(ii. 17, 4).
Emblemat ten ma bardzo odległą inspirację źródłową. Jest ona opar-
ta na dziele Pliniusza (Naturalis Historia IX, 107), mówiącym o powsta-
waniu pereł. Rodzą się one, zdaniem starożytnego autora, z rosy nie-
biańskiej, światło słoneczne zaś nadaje im blask. Według informacji za-
wartych u G. Ferro, emblemat ten opatrzony w jego dziele lemmatem;
Clarescunt aethere claro objaśniający perłopławy i dotyczący pochodze-
nia pereł (Conchiglia, madriperla, conca marina, perle celesti) wyrażał
inną poetycką ich genezę. Perły pochodzą ze spadających gwiazd: Sono
le perle stelle cadute dal cielo, spente nel mare. Słońce swymi promie-
niami otwiera muszle i dodaje perłom blasku 30. Perły oznaczają wszy-
stko, co się zwykło drogo cenić m. in. znakomitych ludzi. Mądrość króla,
jego światłe rządy, ułatwią uaktywnienie się sił mających przynieść bo-
gactwa i świetność Gdańskowi. Perły to niewątpliwa aluzja do skarbów
morza, przez co należy rozumieć morski handel Gdańska stanowiący pod-
stawę jego ekonomiki.
Piąta para emblematów ma charakter heteronomiczny i nie wykazuje
28 G, Ferro, oip. ait., s. 642-645. Sole ... il sole alcuni pochi vapori, e col
moitto, iDiscutót et fovet, e il sole icon nebbia, e il verbo Dissipabit ...
28 A. Kurkowa, Oip. cit., s. 199.
30 G. F er ro, op. cit., s. 553; J,. Camerarius, op. ©ii., nr IV. 59, blask
pereł od jasności nieba (słońca).