DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Dąb-Kalinowska, Barbara: Teologia ikony w drugiej połowie XVII wieku: spory i polemiki w Rosji
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27012#0060
36
B. DĄB-KAUNOWSKA
które poświęcone są zagadnieniom artystycznym — pojawiają się w róż-
nym naświetleniu wszystkie te problemy, które niósł za sobą rozłam cer-
kwi prawosławnej, jej kryzys i próby jego przezwyciężenia przez pa-
triarchę Mikom, klęskę, jaką (poniósł on sann, ale także i jego przeciwtm-
cy — staro1 wierzy. Rozparbry wane poniżej (teksty ukazują z jedlnej stromy
całkowity brak tolerancji wobec innych wyznań, ksenofobię, lęk przed
wpiywelm cudztelieimiców, i to zajrówpro tych z Zachodu, jak ii Greków,
przywiązanie do własnej tradycji, obawę przed wprowadzeniem jakich-
kolwiek zmian w obrzędowości związanej z ich kultem i wiarę w ich cu-
downą moc, z drugiej zaś ujawniają jak nieudanymi były próby połącze-
nia tradycji z prądami artystycznymi płynącymi z Zachodu, jak ubogi
był repertuar wzorów łacińskich, którymi dysponowali artyści rosyjscy,
a także i to, że wszelkie zmiany prowadzące do utraty przez ikony wy-
znaczonej im roli w liturgii i kulcie musiały w konsekwencji doprowa-
dzić do zniszczenia także ich artystycznego wyrazu. Należy podkreślić,
że wszystkie pochodzące z drugiej połowy XVII w. teksty poświęcone iko-
nom wykazują bardzo niski poziom erudycji i argumentacji, ich autorzy
legitymują się niewystarczającą wiedzą teologiczną i historyczną. Są to
na ogół mniej lub bardziej udane kompilacje przepełnione cytatami teo-
logów bizantyjskich, głównie z okresu ikonoklazmu, rzadziej filozofów
antycznych, a już zupełnie wyjątkowo współczesnych pisarzy zachod-
nich.
Pomimo bowiem zachwytu wyrażonego tymi słowami przez Maksy-
ma Greka, któremu w.ks. moskiewski Wasyl III pokazał bibliotekę zgro-
madzoną w Moskwie „Gosudarze! Cała Grecja nie ma takiego bogactwa,
ani w Italii, gdzie łaciński fanatyzm obrócił w popiół wiele dzieł na-
P a tr iar c h J o a kim, Duchovnaja gramola, ;W: Podlinntik ikonopisnyj. ład,
S. Beri sa ka v. Moskwa 1903, s. 20- 24; E. S. O v ć i.nmik o v a, Iosif Vladimirov.
Traktakt ob iskusstve. W: Drevnerusskoe Iskusstvo. XVII vek. Moskva 1964,
s. 9-61; Mastera iskusstva ob iskusstve, ipod red, A. A. Fed or ova-Da vyd e-va, t. VI,
Moskva .1969, s. 31-5(4; A. A. Saltykov, F.steticeskie vzgljady Iosif a Vladimi-
rova. TQDRiL, t. XVIII, 1974, s. 2174 - 288; Prakitait Usaakorwa opublikowany został
przez G. Filimonova w: Vestnik ObSćestva drevnerusskogo iskusstva pri Moslcov-
skorn puibliénom Muzee. Materiały. Moskva 1874, s. 22 - 24; L. N. Miajkov, Si-
meon Polockij o russkom ilooiiopisanii. S. Peteiibuirg 1889; L. N., Majkov,
Simeon Polockij. Ocerki iz istorili russkoj literatury XVII i XVIII stoletij. S. Pe-
terburg 1889; Svjatyj Dimitrij MUropolit rostomkij, iMcrèkva .1349; Tvorenija iie
vo svjatych otca naiego Sv. Dimitrija Rostovskogo. S. Paterburg 1910; Gramota
Trzech Patriarchów i Gramota Carska zostały opublikowane przez P. P. Pekatr-
skiego, Materiały dlja ikonopisjanija v Rossii. Iz vesti ja Imperatorskogo Archeolo-
gi ć es kogo Qbäöestva, t. V, vÿp. 5, 1865, s. 319 -330. Wszystkie omówione tu dzieła
powstały w latach 1666 - 1677, tylko wypowiedzi Dymitra Hostowskiego są nieco
późniejsze.
B. DĄB-KAUNOWSKA
które poświęcone są zagadnieniom artystycznym — pojawiają się w róż-
nym naświetleniu wszystkie te problemy, które niósł za sobą rozłam cer-
kwi prawosławnej, jej kryzys i próby jego przezwyciężenia przez pa-
triarchę Mikom, klęskę, jaką (poniósł on sann, ale także i jego przeciwtm-
cy — staro1 wierzy. Rozparbry wane poniżej (teksty ukazują z jedlnej stromy
całkowity brak tolerancji wobec innych wyznań, ksenofobię, lęk przed
wpiywelm cudztelieimiców, i to zajrówpro tych z Zachodu, jak ii Greków,
przywiązanie do własnej tradycji, obawę przed wprowadzeniem jakich-
kolwiek zmian w obrzędowości związanej z ich kultem i wiarę w ich cu-
downą moc, z drugiej zaś ujawniają jak nieudanymi były próby połącze-
nia tradycji z prądami artystycznymi płynącymi z Zachodu, jak ubogi
był repertuar wzorów łacińskich, którymi dysponowali artyści rosyjscy,
a także i to, że wszelkie zmiany prowadzące do utraty przez ikony wy-
znaczonej im roli w liturgii i kulcie musiały w konsekwencji doprowa-
dzić do zniszczenia także ich artystycznego wyrazu. Należy podkreślić,
że wszystkie pochodzące z drugiej połowy XVII w. teksty poświęcone iko-
nom wykazują bardzo niski poziom erudycji i argumentacji, ich autorzy
legitymują się niewystarczającą wiedzą teologiczną i historyczną. Są to
na ogół mniej lub bardziej udane kompilacje przepełnione cytatami teo-
logów bizantyjskich, głównie z okresu ikonoklazmu, rzadziej filozofów
antycznych, a już zupełnie wyjątkowo współczesnych pisarzy zachod-
nich.
Pomimo bowiem zachwytu wyrażonego tymi słowami przez Maksy-
ma Greka, któremu w.ks. moskiewski Wasyl III pokazał bibliotekę zgro-
madzoną w Moskwie „Gosudarze! Cała Grecja nie ma takiego bogactwa,
ani w Italii, gdzie łaciński fanatyzm obrócił w popiół wiele dzieł na-
P a tr iar c h J o a kim, Duchovnaja gramola, ;W: Podlinntik ikonopisnyj. ład,
S. Beri sa ka v. Moskwa 1903, s. 20- 24; E. S. O v ć i.nmik o v a, Iosif Vladimirov.
Traktakt ob iskusstve. W: Drevnerusskoe Iskusstvo. XVII vek. Moskva 1964,
s. 9-61; Mastera iskusstva ob iskusstve, ipod red, A. A. Fed or ova-Da vyd e-va, t. VI,
Moskva .1969, s. 31-5(4; A. A. Saltykov, F.steticeskie vzgljady Iosif a Vladimi-
rova. TQDRiL, t. XVIII, 1974, s. 2174 - 288; Prakitait Usaakorwa opublikowany został
przez G. Filimonova w: Vestnik ObSćestva drevnerusskogo iskusstva pri Moslcov-
skorn puibliénom Muzee. Materiały. Moskva 1874, s. 22 - 24; L. N. Miajkov, Si-
meon Polockij o russkom ilooiiopisanii. S. Peteiibuirg 1889; L. N., Majkov,
Simeon Polockij. Ocerki iz istorili russkoj literatury XVII i XVIII stoletij. S. Pe-
terburg 1889; Svjatyj Dimitrij MUropolit rostomkij, iMcrèkva .1349; Tvorenija iie
vo svjatych otca naiego Sv. Dimitrija Rostovskogo. S. Paterburg 1910; Gramota
Trzech Patriarchów i Gramota Carska zostały opublikowane przez P. P. Pekatr-
skiego, Materiały dlja ikonopisjanija v Rossii. Iz vesti ja Imperatorskogo Archeolo-
gi ć es kogo Qbäöestva, t. V, vÿp. 5, 1865, s. 319 -330. Wszystkie omówione tu dzieła
powstały w latach 1666 - 1677, tylko wypowiedzi Dymitra Hostowskiego są nieco
późniejsze.