DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Dąb-Kalinowska, Barbara: Teologia ikony w drugiej połowie XVII wieku: spory i polemiki w Rosji
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27012#0067
TEOLOGIA IKONY w 2 POŁOWIE XVII w.
43
scy zmierzają do otchłani, czepiając się jeden drugiego. . . ponieważ ma-
luje śię iw sploisólb zmysłowy mia wzór wyobrażeń «włoskich». Bliaidia, biada
Ci nliiesizicizęślEwia Ruäi, dlaczego nabrałaś chęci aby przyjąć obyczaj i ko-
stium ziachiodni” 2S.
Największą zaciekłość polemiczną Awwakuma wzbudziły przedstawie-
nia Chrystusa Emmanuela i Chrystusa Ukrzyżowanego. O pierwszym
z nich pisał: „malują wyobrażenie Chrystusa Emmanuela, twarz nabrz-
miała, usta czerwone, palce rozdęte, także nogi i biodra grube”, a o Chry-
stusie Ukrzyżowanym „teraz malują Chrystusa na krzyżu rozdętego...
nogi u niego, jak słupy” 2S.
Wydaje Się, że w sporach między nikiomliamiami a Siaboiwieirlami jed-
nym z podstawowych punktów spornych był problem formy krzyża. Sta-
rowierzy twierdzili, że jedyną dopuszczalną formą jest tzw. krzyż prawo-
sławny. Należy przyznać rację obrońcom starej wiary, bowiem ta for-
ma rzeczywiście występowała najczęściej w sztuce ruskiej, chociaż nie
była jedyną. Starowierom występującym przeciw innej formie krzyża,
przede wszystkim przeciw krzyżowi czteroramiennemu, który utożsamiali
zawsze z krzyżem łacińskim, przyświecała ta sama idea, co w sporze
o ikony — obawa przed wtrętami zachodnimi i dochowanie wierności
tradycji.
Awwakum powracał kilkakrotnie do tego zagadnienia, wykazując
w tym wypadku bardziej pogłębioną znajomość tekstów biblijnych i apo-
kryficznych niż w dociekaniach o czci ikon. Swój wywód o ośmioramien-
nym krzyżu Chrystusa oparł na Izajaszu LX, 13 i Pawła Liście do Efe-
zjan III, 18, podkreślał przy tym konieczność wyobrażania suppedaneum
w układzie skośnym. Zwrócił się z retorycznym pytaniem do nikonian,
którzy zresztą nie odrzucali możliwości takiego przedstawienia suppe-
daneum „Czy wiesz dlaczego ułożono drzewo podnóżka na skos? A skąd
ty możesz o tym wiedzieć?”. I dalej: „Gdy Chrystusa powiedli na krzyż
i wstąpił na podnóżek ... drzewo ugięło się jak wosk i jeden jego kra-
niec znalazł się u dołu, a drugi u góry. Wyjaśniając znaczenie takiego
układu podnóżka Awwakum pisał: „Niższy róg oznacza zejście Chrystusa
do otchłani, a wyższy Jego Wniebowstąpienie na niebiosa”. I dalej powo-
łując się na Psalm Dawida: „wynoście Pana Boga naszego na niebiosa
i kłaniajcie się podnóżkowi jego, jako że święty jest” 27.
25 Pascal, ap. cii., s. 353, 503.
24 Robinson, Boriba idej, oip. cit., s. 282, 284.
27 De miko va, o|p. cii., s. 224 - 226; Pascal, op. cii,, s. 504-506. P. Haipl-
mann, Symbolik der ostkirchlichen Sekten. W: Symbolik des orthodoxen nnd
orientalischen Christentums, Stuttgart 1962, s. 94- 05; P. Hauptmann, Das rus-
sische Alt glaub igentum und die Ikonenmalerei. Beiträge zur Kunst des christlichen
Ostens. Erste Studien-Sammlung. Recklinghausen 1965, s. 9-11.
43
scy zmierzają do otchłani, czepiając się jeden drugiego. . . ponieważ ma-
luje śię iw sploisólb zmysłowy mia wzór wyobrażeń «włoskich». Bliaidia, biada
Ci nliiesizicizęślEwia Ruäi, dlaczego nabrałaś chęci aby przyjąć obyczaj i ko-
stium ziachiodni” 2S.
Największą zaciekłość polemiczną Awwakuma wzbudziły przedstawie-
nia Chrystusa Emmanuela i Chrystusa Ukrzyżowanego. O pierwszym
z nich pisał: „malują wyobrażenie Chrystusa Emmanuela, twarz nabrz-
miała, usta czerwone, palce rozdęte, także nogi i biodra grube”, a o Chry-
stusie Ukrzyżowanym „teraz malują Chrystusa na krzyżu rozdętego...
nogi u niego, jak słupy” 2S.
Wydaje Się, że w sporach między nikiomliamiami a Siaboiwieirlami jed-
nym z podstawowych punktów spornych był problem formy krzyża. Sta-
rowierzy twierdzili, że jedyną dopuszczalną formą jest tzw. krzyż prawo-
sławny. Należy przyznać rację obrońcom starej wiary, bowiem ta for-
ma rzeczywiście występowała najczęściej w sztuce ruskiej, chociaż nie
była jedyną. Starowierom występującym przeciw innej formie krzyża,
przede wszystkim przeciw krzyżowi czteroramiennemu, który utożsamiali
zawsze z krzyżem łacińskim, przyświecała ta sama idea, co w sporze
o ikony — obawa przed wtrętami zachodnimi i dochowanie wierności
tradycji.
Awwakum powracał kilkakrotnie do tego zagadnienia, wykazując
w tym wypadku bardziej pogłębioną znajomość tekstów biblijnych i apo-
kryficznych niż w dociekaniach o czci ikon. Swój wywód o ośmioramien-
nym krzyżu Chrystusa oparł na Izajaszu LX, 13 i Pawła Liście do Efe-
zjan III, 18, podkreślał przy tym konieczność wyobrażania suppedaneum
w układzie skośnym. Zwrócił się z retorycznym pytaniem do nikonian,
którzy zresztą nie odrzucali możliwości takiego przedstawienia suppe-
daneum „Czy wiesz dlaczego ułożono drzewo podnóżka na skos? A skąd
ty możesz o tym wiedzieć?”. I dalej: „Gdy Chrystusa powiedli na krzyż
i wstąpił na podnóżek ... drzewo ugięło się jak wosk i jeden jego kra-
niec znalazł się u dołu, a drugi u góry. Wyjaśniając znaczenie takiego
układu podnóżka Awwakum pisał: „Niższy róg oznacza zejście Chrystusa
do otchłani, a wyższy Jego Wniebowstąpienie na niebiosa”. I dalej powo-
łując się na Psalm Dawida: „wynoście Pana Boga naszego na niebiosa
i kłaniajcie się podnóżkowi jego, jako że święty jest” 27.
25 Pascal, ap. cii., s. 353, 503.
24 Robinson, Boriba idej, oip. cit., s. 282, 284.
27 De miko va, o|p. cii., s. 224 - 226; Pascal, op. cii,, s. 504-506. P. Haipl-
mann, Symbolik der ostkirchlichen Sekten. W: Symbolik des orthodoxen nnd
orientalischen Christentums, Stuttgart 1962, s. 94- 05; P. Hauptmann, Das rus-
sische Alt glaub igentum und die Ikonenmalerei. Beiträge zur Kunst des christlichen
Ostens. Erste Studien-Sammlung. Recklinghausen 1965, s. 9-11.