DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Piotrowski, Piotr: Retoryka banknotu: przyczynek do badań kultury wizualnej dwudziestolecia międzywojennego
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.27012#0163
RETORYKA BANKNOTU
133
perswazyjnej tekstu, coraz większego nacisku na ideologiczną stronę
obrazu kosztem neutralnej dekoracyjności. Z drugiej strony chciałbym
pokazać repertuar personifikacji i atrybutów, figury retoryczne i sty-
listyczne będące nośnikami oficjalnej ideologii Drugiej Rzeczpospolitej.
Z uwagi na przyczynkowy charakter pracy oraz zwiększenie przej-
rzystości wykładanych tez postanowiłem ograniczyć analizowany ma-
teriał jedynie do banknotów waluty zlotowej i tylko tych, które były
sygnowane przez Bank Polski, a więc miały charakter możliwie naj-
bardziej oficjalny. Wyeliminowana została zatem waluta markowa sygno-
wana przez Polską Krajową Kasę Pożyczkową, z założenia tymczasowa
i przez to mniej oficjalna. Z tych samych powodów wyłączyłem rów-
nież tzw. bilety zdawkowe wydawane przez Ministerstwo Skarbu Rzecz-
pospolitej ł.
I
Biorąc pod uwagę zarówno ikoniczny aspekt banknotów waluty zlo-
towej, jak i ich chronologię, można generalnie wyróżnić dwa typy.
Pierwszy z nich reprezentują banknoty noszące datę 28 lutego 1919 roku,
lecz wprowadzone do obiegu dopiero po 28 kwietnia 1924 r. Drugi z ty-
pów obejmuje bilety emitowane od połowy lat dwudziestych i w la-
tach trzydziestych. Pierwsza z wymienionych grup posługuje się nie-
zwykle spójnym schematem wizualnym, mimo iż poszczególne banknoty
projektowane były przez różne zespoły: zespól drukaroi Banku Fran-
cuskiego (niższe nominały) oraz Waterlow and Sons w Londynie. Wska-
zuje to na bardzo precyzyjnie określone zamówienie ze strony polskiej,
regulujące zarówno motywy ikonograficzne, jak i ogólny układ kom-
pozycji.
Zasadniczą cechą banknotów tej grupy jest operowanie w układzie
graficznym całą płaszczyzną, bez wydzielania specjalnego miejsca prze-
znaczonego na znaki wodne oraz silnie akcentowana symetryczność kom-
pozycji. We wszystkich niemal przypadkach pojawia się w owalnym polu
portret T. Kościuszki, wykonany wg wizerunku Władysława Oleszczyń-
skiego2, któremu odpowiada umieszczony na rewersie orzeł. Po prze-
ciwnej stronie osi symetrii znajduje się owalne pole ze znakiem wod-
nym powtarzającym motyw portretu T. Kościuszki, zaczerpnięty jednak
1 O historii banknotów międzywojennych, poszczególnych emisjach, sile na-
bywczej etc. por.: J. A. Szwagrzylk, Pieniądz na ziemiach polskich X - XX w.
Wrocław 1073, s. 271 - 277, katalog: s, 310-314; ;ora:z M. Kowalski, Ilustrowany
katalog banknotów polskich 1794 - 1976. Warszawa 1077, s. 21 - 25, (katalog: s. 64 - 92.
8 Ch. Forster, La vielle Pologne. Baris 4836, s. 264 - 265.
133
perswazyjnej tekstu, coraz większego nacisku na ideologiczną stronę
obrazu kosztem neutralnej dekoracyjności. Z drugiej strony chciałbym
pokazać repertuar personifikacji i atrybutów, figury retoryczne i sty-
listyczne będące nośnikami oficjalnej ideologii Drugiej Rzeczpospolitej.
Z uwagi na przyczynkowy charakter pracy oraz zwiększenie przej-
rzystości wykładanych tez postanowiłem ograniczyć analizowany ma-
teriał jedynie do banknotów waluty zlotowej i tylko tych, które były
sygnowane przez Bank Polski, a więc miały charakter możliwie naj-
bardziej oficjalny. Wyeliminowana została zatem waluta markowa sygno-
wana przez Polską Krajową Kasę Pożyczkową, z założenia tymczasowa
i przez to mniej oficjalna. Z tych samych powodów wyłączyłem rów-
nież tzw. bilety zdawkowe wydawane przez Ministerstwo Skarbu Rzecz-
pospolitej ł.
I
Biorąc pod uwagę zarówno ikoniczny aspekt banknotów waluty zlo-
towej, jak i ich chronologię, można generalnie wyróżnić dwa typy.
Pierwszy z nich reprezentują banknoty noszące datę 28 lutego 1919 roku,
lecz wprowadzone do obiegu dopiero po 28 kwietnia 1924 r. Drugi z ty-
pów obejmuje bilety emitowane od połowy lat dwudziestych i w la-
tach trzydziestych. Pierwsza z wymienionych grup posługuje się nie-
zwykle spójnym schematem wizualnym, mimo iż poszczególne banknoty
projektowane były przez różne zespoły: zespól drukaroi Banku Fran-
cuskiego (niższe nominały) oraz Waterlow and Sons w Londynie. Wska-
zuje to na bardzo precyzyjnie określone zamówienie ze strony polskiej,
regulujące zarówno motywy ikonograficzne, jak i ogólny układ kom-
pozycji.
Zasadniczą cechą banknotów tej grupy jest operowanie w układzie
graficznym całą płaszczyzną, bez wydzielania specjalnego miejsca prze-
znaczonego na znaki wodne oraz silnie akcentowana symetryczność kom-
pozycji. We wszystkich niemal przypadkach pojawia się w owalnym polu
portret T. Kościuszki, wykonany wg wizerunku Władysława Oleszczyń-
skiego2, któremu odpowiada umieszczony na rewersie orzeł. Po prze-
ciwnej stronie osi symetrii znajduje się owalne pole ze znakiem wod-
nym powtarzającym motyw portretu T. Kościuszki, zaczerpnięty jednak
1 O historii banknotów międzywojennych, poszczególnych emisjach, sile na-
bywczej etc. por.: J. A. Szwagrzylk, Pieniądz na ziemiach polskich X - XX w.
Wrocław 1073, s. 271 - 277, katalog: s, 310-314; ;ora:z M. Kowalski, Ilustrowany
katalog banknotów polskich 1794 - 1976. Warszawa 1077, s. 21 - 25, (katalog: s. 64 - 92.
8 Ch. Forster, La vielle Pologne. Baris 4836, s. 264 - 265.