RETORYKA BANKNOTU

137

ma tu jednak charakterystycznej dla poprzedniego przypadku hierar-
chizacji Wszystkie trzy tworzą jednorodną, mącono zespoloną grupę. Jej
zwartość i monumentalizm uzyskany jest przez umieszczenie postaci na
cokole z napisem „Bank Polski”, na tle luku tęczy oraz dzięki Obniżeniu
wobec zespołu figur pozycji obserwatora. Podobnie jak w poprzednim
przykładzie również i tu występuje symbol nadziei (tęcza).
Znacznie bardziej rozbudowana scena, składająca się z personifikacji
poszczególnych dziedzin gospodarki, występuje na nie wprowadzonym
do obiegu banknocie pięćdziesięciozłotowym wykonanym wg projektu
Z. Kamińskiego 6. W jednym rzędzie ustawione są tu postacie: mężczyz-
ny trzymającego stniolp zboża a kosę — pensioriifiifcacijia ralniidtiwa, dwóch
kobiet, z których jedna klęczy podtrzymując model statku — gospodarka
morska, chłopca podnoszącego model samolotu — symbol lotnictwa (ele-
ment nowy i jeldylny w zestawie (banknotów międzywojennych) oiraiz .męż-
czyzny z młotem — personifikacja przemysłu. Warto dodać, że na awer-
sie wspomnianego projektu umieszczony jest wizerunek gen. H. Dąbrow-
skiego, co stanowi jeszcze jedno odwołanie do tradycji polskiego roman-
tyzmu.
Na odwrotnej stronie wymienionego wcześniej banknotu stuzłotowego
pojawiają się z kolei nieco inne figury retoryczne (il. 11). Polskę sym-
bolizuje tu zamknięty w owalnym polu rozległy widok brzegu morskie-
go, z umieszczonym na pierwszym planie na wzniesieniu monumental-
nym starym dębem. Przedstawiony pejzaż ma pewne cechy typowości
i jakby przekrójowości. Widać tu łagodnie zaznaczone pagórki pokryte
polami uprawnymi, brzeg morza oraz w oddali kontury zabudowy mia-
sta. Wymowę jego wzmacnia wspomniany dąb jako symbol długowiecz-
ności i trwania „polskiego krajobrazu”, symbol nabierający szczególnego
znaczenia w zestawieniu z motywem wybrzeża. Gwarancją stabilności
„ziemi ojczystej” jest znów rolnictwo, co podkreślają stylizowane snopy
zboża, stanowiące ramę owalnego pola oraz kłosy okalające piktogram
„Banku Polskiego”, w który wpleciony jest również pług. Jednak nie
jest to wyłączna ostoja. Rolnictwu bowiem towarzyszą umieszczone po
bokach personifikacje handlu i pracy przemysłowej: Merkury trzyma-
jący kaduceusz oraz figura kobiety z .młotem, kołem zębatym i rogiem
obfitości. Antynomia zatem nie przebiega tu jak w banknocie dwudzie-
stozłotowym z 1931 roku na osi dojrzała dziedzina gospodarki i jej mło-
de, rodzące się gałęzie, lecz uprawa roli z jednej strony, a praca o cha-
rakterze „miejskim” — handel i przemysł — z drugiej. Obie sfery od-
niesień stanowią harmonijną całość, tworząc wspólne dookreślenie „pol-
skiego krajobrazu”.

e H. Anders, Rytm; W poszukiwaniu stylu narodowego. Warszawa 1972, s. 11.