Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (2.1983)

WALTER BENJAMIN I ABY WARBURG

155

Warburga i Benjamina łączyło również to, że „lubili poruszać się
w obszarach pogranicznych kilku nauk”. Trudno podać, jakich właściwie
dyscyplin humanistycznych Benjamin nie dotknął. Podobnie jak on usta-
wicznie z determinacją mieszał się w cudze sprawy i popychał naprzód
ich badania, tak Warburg konstytuował swój „fach” jako interdyscypli-
narny. Od czasów studenckich ścigał on ideę „ogólnej nauki o kulturze”,
w której wszystkie wytwory ludzkiej historii miały być równie ważne.
Projekt ten zawdzięczał swemu bońskiemu nauczycielowi Karlowi Lam-
prechtowi. Był to pierwszy historyk w dziejach Niemiec, który śledził
„ducha oziasu” także w nie uwzględnianych dtoltąd ptraeidmtkrtiach histerii
prawa i gospodarki, pochodzących z obszarów etnografii i historii sztu-
ki, w przekonaniu, że „cała nauka [.. .] stanowi w gruncie rzeczy jed-
ność” 27 i że wszystkie fakty pewnej konstelacji historycznej dadzą się
sprowadzić do jednych i tych samych „wyobrażeń”. Warburg odziedzi-
czył po Lamprechcie nie tylko wielostronne zainteresowania; także po-
mysł, by wybrać psychologię jako naukę stanowiącą odniesienie dla
historii kultury i historii sztuki, jest dziedzictwem wczesnego spotkania
z tym uniwersalnym historykiem — jeszcze w 1929 roku nazywał sie-
bie „psychohistorykiem”2S. To wczesne ustalenie nadaje dziełu War-
burga, przy całej różnorodności, wewnętrzną jedność, której brakuje
Benjaminowskiemu. U tego bowiem zmieniają się nie tylko tematy, dy-
scypliny; wraz z nimi i przez nie w ruch idą również nauki stanowiące
punkt odniesienia. Benjamin, jako spadkobierca badań zorientowanych
po większej części na Vermögenspsychologie, najkonsekwentniej przy-
czynił się do przywrócenia praw nastawieniu historycznemu.
Wielostronność obu ma jednak jeszcze jeden, odmienny aspekt, który
od razu działa bardziej fascynująco niż czysty fakt ich interdyscypli-
narności. Warburg i Benjamin również określają na nowo dziedziny po-
szczególnych nauk, kiedy uwzględniają przedmioty, które jako trywialne
dotąd uznania nauk nie znalazły. Odnosi się to tak do przeszłości, jak
do współczesności. Co się tyczy materiału historycznego, to mogli iść
tropem wczesnej nauki o sztuce, choćby Burekhardta; natomiast
uwzględnienie „niskiej sztuki” współczesnej oznaczało rzeczywiście przed-
sięwzięcie bezprzykładne. Warburg, przygotowany przez swoje bada-
nia popularnej grafiki renesansu, obserwował przetworzenie ekspanowa-

27 Lamlprtìchta cyt. wg C. G. Iggers, Deutsche Geschichtswissenschaft. Mün-
chen 1971, s. 258. O związkach Warburg — Lamprecht zob. Gombrich, s. 30 nni
Gombrich mulsiał zaznaczyć, że w (przypadku nauczyciela Warburga nie Chodzi
o jednego z wielu historyków, lecz o najbardziej spornego, najbardziej zwalcza-
nego przedstawiciela nauki historycznej Niemiec wilhelmiństaŁch; na 'temat spora
o Lampreehta por. Iggers, op. cit., is. 256 nn.
28 G ombric h, s. 303.