Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (2.1983)

WALTER BENJAMIN I ABY WARBURG

167

Ćwiczenie utraciło w niej swoje prawa”60. W wielu innych miejscach
natomiast Benjamin koncentruje się na wynikach tego procesu pracy.
Wychodząc od rozdziału Marksa o tym, że towar ma charakter fetysza,
mógł określić, „co czyni towar z doświadczenia, które jest udziałem lu-
dzi tego wieku”61. Dla Benjamina to, że w ciągu XIX wieku „przed-
miotowe otoczenie człowieka coraz bezwzględniej przybierało wyraz to-
waru”, było tak samo przesądzone jak fakt, że tu „dewaluacja otoczenia
człowieka przez gospodarkę towarową przeniknęła głęboko w jego do-
świadczenie historyczne” 62. Benjamin brał to pod uwagę, czerpiąc przed-
mioty swoich badań przeważnie z obszaru obiegu towarowego. Skoro
późna praca miała nosić tytuł „Paryskie pasaże”, to tym samym wska-
zuje się na zjawisko, które nowe stosunki sprowadza do wspólnego mia-
nownika: postępowe w swej technice, wypełnione historycznymi skoja-
rzeniami, służą pasaże przecież tylko wyobcowanemu i wyobcowującemu
wytworowi ludzkiej pracy. Tu towary po raz pierwszy — później na
wystawach światowych — tworzą „mały świat”, anektują pospołu „dom
i gwiazdy”, historię i naturę 63.
Benjamin widział nie tylko bezpośrednie, ale i pośrednie następstwa
przemiany otoczenia w towar. Wystawowy charakter świata towarów
przesuwa historyczny stosunek ludzkiej aktywności zmysłowej coraz
bardziej ku nastawieniu czysto obserwacyjnemu. To, co w sferze pro-
dukcji utorowało sobie drogę przez wprowadzenie maszyn (a potem ich
elektronicznych mechanizmów kontrolujących), powtarza organizacja sfe-
ry obiegu. Technika „ujarzmia ludzkie sensorium złożonego typu trenin-
giem” 64; światy towarów i przemysły rozrywkowe kontynuują trening
tego nowego sposobu apercepcji „innymi środkami”. „Wystawy świato-
we były szkołą, w której odepchnięte od konsumpcji masy uczyły się
wczuwania w wartość wymienną”. „Wszystko obejrzeć, niczego dot-
knąć” 6S. Postępowanie to ucieleśnia w przykładowy sposób flaneur, który
swą bezczynność poświęcił oglądaniu.
Pośrednio, ale przez to wcale nie mniej radykalnie, towar modeluje
zmysł historyczny ludzi. Buduje on na „antynomii między tym, co no-
we, a tym, co zawsze jednakie” — „antynomii, która wydaje blask, któ-

80 Ibid., s. 632.
81 BGS, t. I, 3, s. 1151.
82 Benjamina cyt. wg: Tiedemann, op. cłt., s. 187.
83 Przypuszczenia Benjamina na temat historyczno-kosmicznych implikacji pa-
saży zostały w pełni potwierdzone przez późniejsze badania, zofo. G. Bandmann,
Die Galleria Vittorio Emanuele in Mailand. Zeitschrift für Kunstgeschichte, 1966,
nr 29, s. 88 nn.
« BGS, t. I, 2, s. 630.
85 BGS, t. I, 3, s. 1173