Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (2.1983)

RECENZJE I OMÓWIENIA

181

tuszy, a także schodów (nip. w ratuszu w Poznaniu). Kowalczyk zwiraca przy tym
szczególną uwagę na znaczenie wzorów z Extraordinario libro, które cieszyły się
w Polsce dużą popularnością, powodując równocześnie zachwianie w świadomości
polskich dysponentów i miejscowych wykonawców jeszcze niezbyt ugruntowa-
nych kanonów klasycznych porządków. Stwierdzenie .tego stanu rzeczy poparte
licznymi przykładami stanowi interesujący punkt wyjścia do uchwycenia świado-
mych, a częściej jeszcze nieświadomych innowacji oraz mechanicznego upraszczania
wzorów. Zmiany te dokonywane przez realizatorów, niekiedy zapewne sugerowane
przez zleceniodawców, pozwalają na bardziej precyzyjne określenie cecih specy-
ficznych polskiej architektury doby manieryzmu i wczesnego baroku. W tej mierze
książkę Jerzego Kowalczyka uznać można za najpoważniejszy dotychczas głos.
w dyskusji nad rodzimością architektury polskiego renesansu.
W rozdziale czwartym omawianej książki analizuje Autor kompozycje serliań-
sMLe zastosowane w różnorodnych dziełach wieku XVI i XVII. Podobnie jak
w poprzednim rozdziale zagadnienie potraktowano analitycznie, a prezentowany
materiał ujęto w układzie typologicznym. Przegląd polskich przykładów recepcji
wzorów serłiańskich rozpoczyna mała architektura: edikule, portale, bramy i ko-
minki. Następnie Autor omawia architekturę sakralną, pałace, wille i kamienice.
Wydaje się jednak, że problematyka małej architektury wiąże się bardziej z ma-
teriałem poprzedniego rozdziału poświęconym elementom systemu architektonicz-
nego Seriia i włączenie jej do wcześniejszego rozdziału pozwoliłoby na uniknięcie
częstego dublowania problemów i powtarzania materiału przykładowego, znanego
już czytelnikowi z wcześniejszej lektury.
Po zaprezentowaniu w tak szerokim zakresie oddziaływania traktatu Seriia
na polską praktykę architektoniczną na przestrzeni przeszło dwóch stuleci, w roz-
dziale V przedstawia Autor funkcjonowanie społeczne dzieła Seriia w Polsce,
śledząc obecność egzemplarzy traktatu w księgozbiorach staropolskich dysponen-
tów sztuki oraz znajomość dzieła Seriia u poszczególnych budowniczych działa-
jących w Polsce od XVI do końca XVIII wieku. Przedstawia także późne od-
działywanie traktatu w praktyce cechowego szkolenia zawodowego, szczególnie
w wieku XVII i XVIII. Rozważając kwestię recepcji dzieła teoretycznego Seriia
na polską teorię architektury w XVII i XVIII wieku dochodzi Autor do intere-
sującego stwierdzenia, że w przeciwieństwie do popularności wzorów serłiańskich
w środowisku muratorów i budowniczych (w praktyce architektonicznej) jego
traktat znalazł jedynie słabe odbicie w polskim piśmiennictwie teoretycznym po-
święconym architekturze. Tekst książki zamyka rozdział poświęcony syntetyczne-
mu podsumowaniu wpływów Seriia na sztukę polską od XVI do XVII wieku..
Dobre prizygotowaniie teoretyczne i gruntowna znajomość polskiego materiału
zabytkowego pozwoliły Autorowi na swobodne operowanie obszernym materiałem
dowodowym z całego obszaru Polski, lecz spowodowały zarazem, że niektóre partie
tekstu zostały przeciążone nadmiarem faktografii nie wnoszącej nowych problemów
do już przekonywająco udowodnionego zagadnienia. W wielu wypadkach facho-
wemu czytelnikowi, a do takiego Skierowana jest w pierwszym rzędzie recenzo-
wana książka, wystarczać powinien sam materiał ilustracyjny — obszerny i kom-
petentnie zestawiony.
Już samo streszczenie problematyki zawartej w książce Jerzego Kowalczyka
pozwala uzmysłowić jej znaczenie dla dalszych badań nad sztuką polską XVI
i XVII wieku. Dzięki swojej solidności warsztatowej, zawartości materiałowej
i erudycji bibliograficznej stanowi o.na już i stanowić będzie nieoceniony punkt
wyjścia, zarówno do dalszych syntez, jak i analiz, umożliwiając zarazem podjęcie