DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Hornowska, Ewa: Stanisław Ignacy Witkiewicz wobec fotografii
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28097#0064
50
E. HORNOWSKA
ski” sposób prowadzenia opisu krajobrazu i „nastrojów” natury. Podobnie dramat,
łącząc w sposobie oddziaływania specyfikę materiału literackiego i plastycznego,
wzmacnia powieściową wizualizację, a wskazówki zawarte w didaskaliach i kom-
pleksowych projektacli scenografii ujawniają te same prawa, na jakich Witkacy
buduje swe obrazy 17. Przeniesienie motywów figuralnych i kolorystycznych z kom-
pozycji malarskich do utworów powieściowych i scenicznych jest niemal dosłowne —
powstający w efekcie obraz modulowany jest tylko nieznacznie przez rodzaj użytego
tworzywa.
„Wyobraźnia obrazowa” — jak nazywał ten typ percepcji Stanisław Witkiewicz —
determinowała również wszelkie działania kreatywne podejmowane przez Witkacego
na gruncie towarzyskim. Mimowolni uczestnicy prywatnego „teatru” wielekroć
podkreślali uzyskiwany przez niego efelct plastyczny organizowanych scenek. Zasada
konstruowania wszelkich kompozycji — malarskich, literackich, teatralnych, foto-
graficznych i towarzyskich — ma prowen :encję plastyczną. Warto przy tym zauwa-
żyć, że wpływ tej zasady na fotografię był znacznie mniejszy niż na inne rodzaje
twórczości, gdyż fotografia jako mechaniczne medium była w rękach Witkacego
mniej „elastyczna”. Jej właściwości stanowiły duże ograniczenie w przyjmowaniu
niektórych środków malarskich. Pozbaw ały kompozycję obrazową jej istotnego
składnika — koloru — oraz unlemożliwiały zastosowanie swobodnej deformacji,
niezbędnej do wytworzenia efektu „demoniczności”. Dłatego też jej związek z po-
zostałymi środkami ekspresji przejawia się tylko pośrednio. Uwidacznia to najlepiej
porównanie zachowanych zdjęć przedwojennych inscenizacji sztuk Witkacego z fo-
tografiami „scenek rcżyserowanych” oraz odnosząc portrety fotograficzne do ich
literackich odpowiedników.
Dzięki temu zabiegowi fotografie Witkacego łączą się z dramatem i powieścią: są
przykładem „utrwalenia” inscenizacji i wiernym zachowaniem tych cech ludzkiej
twarzy, których opis słowny nie oddaje. Prywatna galeria wizerunków miała być może
dla Witkacego to samo znaczenie, co kolekcja portretów antenatów (dokumentująca
linię genealogiczną) Jub zbiór masek (wskazujący na istnienie konwencji w kontaktach
międzyosobowych), zaś zdjęcia rejestrujące „prywatny teatr” Witkacego spełniały
rolę kroniki rodzinno-towarzyskiej, pamiętnika lub autobiografii 18. Emanuje z nich
jednocześnie nastrój zabawy, bycia „kimś innym w wolnych chwilach”. Jednak sta-
wianie Witkacego na ich podstawie w jednym rzędzie z Duchampem, Man Rayem
i innymi awangardystami nie znajduje potwierdzenia ani w zachowanych pracach
tych artystów, ani w icn postawach filozoficznych. Duchamp wprawdzie fotografuje
siebie w przebraniu, ale on nie tylko się przebiera, on fotografowany jest jako ktoś
11 Na problem związków między malarstwem a powieścią i dramatem Witkacego zwrócił
uwagę m.in. M. Porębski w artykule Stanislaw Ignacy Witkiewicz, w: Stanisław Ignacy Witkie-
wicz 1885 - 1939, op. cit., bez paginacji.
18 P. Piotrowski w cytowanym tekście Stanislaw Ignacy Witkiewicz nazywa fotografie
Witkacego plastycznym odpowiednikiem prywatnej korespondencji pisarza.
E. HORNOWSKA
ski” sposób prowadzenia opisu krajobrazu i „nastrojów” natury. Podobnie dramat,
łącząc w sposobie oddziaływania specyfikę materiału literackiego i plastycznego,
wzmacnia powieściową wizualizację, a wskazówki zawarte w didaskaliach i kom-
pleksowych projektacli scenografii ujawniają te same prawa, na jakich Witkacy
buduje swe obrazy 17. Przeniesienie motywów figuralnych i kolorystycznych z kom-
pozycji malarskich do utworów powieściowych i scenicznych jest niemal dosłowne —
powstający w efekcie obraz modulowany jest tylko nieznacznie przez rodzaj użytego
tworzywa.
„Wyobraźnia obrazowa” — jak nazywał ten typ percepcji Stanisław Witkiewicz —
determinowała również wszelkie działania kreatywne podejmowane przez Witkacego
na gruncie towarzyskim. Mimowolni uczestnicy prywatnego „teatru” wielekroć
podkreślali uzyskiwany przez niego efelct plastyczny organizowanych scenek. Zasada
konstruowania wszelkich kompozycji — malarskich, literackich, teatralnych, foto-
graficznych i towarzyskich — ma prowen :encję plastyczną. Warto przy tym zauwa-
żyć, że wpływ tej zasady na fotografię był znacznie mniejszy niż na inne rodzaje
twórczości, gdyż fotografia jako mechaniczne medium była w rękach Witkacego
mniej „elastyczna”. Jej właściwości stanowiły duże ograniczenie w przyjmowaniu
niektórych środków malarskich. Pozbaw ały kompozycję obrazową jej istotnego
składnika — koloru — oraz unlemożliwiały zastosowanie swobodnej deformacji,
niezbędnej do wytworzenia efektu „demoniczności”. Dłatego też jej związek z po-
zostałymi środkami ekspresji przejawia się tylko pośrednio. Uwidacznia to najlepiej
porównanie zachowanych zdjęć przedwojennych inscenizacji sztuk Witkacego z fo-
tografiami „scenek rcżyserowanych” oraz odnosząc portrety fotograficzne do ich
literackich odpowiedników.
Dzięki temu zabiegowi fotografie Witkacego łączą się z dramatem i powieścią: są
przykładem „utrwalenia” inscenizacji i wiernym zachowaniem tych cech ludzkiej
twarzy, których opis słowny nie oddaje. Prywatna galeria wizerunków miała być może
dla Witkacego to samo znaczenie, co kolekcja portretów antenatów (dokumentująca
linię genealogiczną) Jub zbiór masek (wskazujący na istnienie konwencji w kontaktach
międzyosobowych), zaś zdjęcia rejestrujące „prywatny teatr” Witkacego spełniały
rolę kroniki rodzinno-towarzyskiej, pamiętnika lub autobiografii 18. Emanuje z nich
jednocześnie nastrój zabawy, bycia „kimś innym w wolnych chwilach”. Jednak sta-
wianie Witkacego na ich podstawie w jednym rzędzie z Duchampem, Man Rayem
i innymi awangardystami nie znajduje potwierdzenia ani w zachowanych pracach
tych artystów, ani w icn postawach filozoficznych. Duchamp wprawdzie fotografuje
siebie w przebraniu, ale on nie tylko się przebiera, on fotografowany jest jako ktoś
11 Na problem związków między malarstwem a powieścią i dramatem Witkacego zwrócił
uwagę m.in. M. Porębski w artykule Stanislaw Ignacy Witkiewicz, w: Stanisław Ignacy Witkie-
wicz 1885 - 1939, op. cit., bez paginacji.
18 P. Piotrowski w cytowanym tekście Stanislaw Ignacy Witkiewicz nazywa fotografie
Witkacego plastycznym odpowiednikiem prywatnej korespondencji pisarza.