DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Hornowska, Ewa: Stanisław Ignacy Witkiewicz wobec fotografii
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28097#0065
S. I. WITKIEWICZ WOBEC FOTOGRAFH
51
inny. Zdjęcia przedstawiają starca lub kobietę chociaż modelem byt Duchamp.
W wypadku Witkacego, gdy na zdjęciach występuje on na przykład w todze Sę-
dziowśkiej, nie ma mowy o zatarciu tożsamości. Duchamp tworzy fikcję zamieniając
się w kobietę, Witkacy przyjmuje tylko akcesoria sędziego, bo zamiana jednego
Istnienia Poszczególnego w inne nie jest w jego pojęciu możliwa. Przebieranka po-
zostaje zabawą, która ośmiesza sytuacje i postawy wybrane przez Witkacegó w
„przedstawieniu”, ale n ie wykracza poza swoje granice 19. . V\
Portret fotograficzny, jakkolwiek dawał Witkacemu mniejsze możliwości swo.t
bodnego operowania niż portret pastelowy i olejny, to jednak posiadał wartośc
niezastąpioną: był drob :azgowo wierny modelowi. Witkacy usuwając z obszaru
Sztuki Czystej wszelkie utwory „zabrudzone życiowo” i takie, które stanowiły kopie
rzeczywistości potocznej, przerzucił cały ciężar jej odzwierciedlania na fotografię.
Fotografia odbijała i zachowywała świat materialny i wraz z nim przechowywała
w nienaruszonym stanie twarze bfskich i dobrze znanych mu osób. Dzięki swętnu
weryzmowi nałeżała do rodziny przekazów dokumentalnych, dlatego zbędne stawało
się poszukiwanie nowych środków wyrazu. A Witkacy nie interesował się poszukiT
waniami rozwiązań formalnych w odniesieniu do fotografii i wiełe faktów ten sąd
potwierdza. Znamienny jest na przykład repertuar tematyczny zachowanych zdjęć
Witkacego, w których brak całkowicie aktu, martwej natury i scen reportażowych,
tak charakterystycznych dla ówczesnych nurtów fotografii. Ograniczał się więc wy-
łącznie do terenu „prywatności”, utrwalając na lcliszy to, co w epoce sprzed panoWa-
nia fotografii mieściło się na kartach pamiętników i kronik. Wprawdzie pewnych
tematów (np. aktu, martwej natury) nie znajdujemy iównież w studiach inalarskich,
ale prawdopodobnie jako zwyczajowy materiał przy rozwiązywaniu probleinów
kompozycyjnych nie interesowały go. Tym bardziej nie poświęcał im czasu w życiii
prywatnym, które wyraźnie oddzielał od twórczości „istotnej” (chociaż w obszarach
granicznych obie sfery wzajemnie s ;ę przenikały) 20.
W życiu Witkacego fotogiafia odgrywała dwojaką rolę: pamiątki rodzinnej
i dokumentu własnych działań. Pierwszą grupę reprezentowały wszystkie portrety
ojca i przyjaciół, niektóre autoportrety i zdjęcia pamiątkowe z różnych okoliczności,
łącznie z późniejszymi zdjęciami uwieczniającymi towarzyskie spotkania bądź
„wygłup”. Do drugiej należą wszystkie serie „min” i scenek reżyserowanych oraz auto-
portrety z rekwizytami. Był więc Witkacy głównie kronikarzein życia prywatnego
i traktował poważnie to zajęcie, spełniając wymogi dobrego fotografa i osiągając
taki poziom umiejętności, że rnógł niemal profesjonalnie, a w każdym razie publicznie
parać się dokumentacją 21. Pod tym względem Witkacy doskonale dostosował lub
19 Przeciwne stanowisko zajmuje Czartoryska w artykule O fotografiacli Stanisława Igna-
cego Witkiewicza, op. cit., s. 246 - 253.
20 Por. W. Sztaba, Gra ze sztuką, op. cit., s. 48 - 76. Autor omawia dokładnie genezę i re-
zultaty tych wczesnych poszukiwań w zakresie formy.
21 Witkacy wyjechal z ekspedycją etnologiczńą B. Malinowskiego jako fotograf, którego
51
inny. Zdjęcia przedstawiają starca lub kobietę chociaż modelem byt Duchamp.
W wypadku Witkacego, gdy na zdjęciach występuje on na przykład w todze Sę-
dziowśkiej, nie ma mowy o zatarciu tożsamości. Duchamp tworzy fikcję zamieniając
się w kobietę, Witkacy przyjmuje tylko akcesoria sędziego, bo zamiana jednego
Istnienia Poszczególnego w inne nie jest w jego pojęciu możliwa. Przebieranka po-
zostaje zabawą, która ośmiesza sytuacje i postawy wybrane przez Witkacegó w
„przedstawieniu”, ale n ie wykracza poza swoje granice 19. . V\
Portret fotograficzny, jakkolwiek dawał Witkacemu mniejsze możliwości swo.t
bodnego operowania niż portret pastelowy i olejny, to jednak posiadał wartośc
niezastąpioną: był drob :azgowo wierny modelowi. Witkacy usuwając z obszaru
Sztuki Czystej wszelkie utwory „zabrudzone życiowo” i takie, które stanowiły kopie
rzeczywistości potocznej, przerzucił cały ciężar jej odzwierciedlania na fotografię.
Fotografia odbijała i zachowywała świat materialny i wraz z nim przechowywała
w nienaruszonym stanie twarze bfskich i dobrze znanych mu osób. Dzięki swętnu
weryzmowi nałeżała do rodziny przekazów dokumentalnych, dlatego zbędne stawało
się poszukiwanie nowych środków wyrazu. A Witkacy nie interesował się poszukiT
waniami rozwiązań formalnych w odniesieniu do fotografii i wiełe faktów ten sąd
potwierdza. Znamienny jest na przykład repertuar tematyczny zachowanych zdjęć
Witkacego, w których brak całkowicie aktu, martwej natury i scen reportażowych,
tak charakterystycznych dla ówczesnych nurtów fotografii. Ograniczał się więc wy-
łącznie do terenu „prywatności”, utrwalając na lcliszy to, co w epoce sprzed panoWa-
nia fotografii mieściło się na kartach pamiętników i kronik. Wprawdzie pewnych
tematów (np. aktu, martwej natury) nie znajdujemy iównież w studiach inalarskich,
ale prawdopodobnie jako zwyczajowy materiał przy rozwiązywaniu probleinów
kompozycyjnych nie interesowały go. Tym bardziej nie poświęcał im czasu w życiii
prywatnym, które wyraźnie oddzielał od twórczości „istotnej” (chociaż w obszarach
granicznych obie sfery wzajemnie s ;ę przenikały) 20.
W życiu Witkacego fotogiafia odgrywała dwojaką rolę: pamiątki rodzinnej
i dokumentu własnych działań. Pierwszą grupę reprezentowały wszystkie portrety
ojca i przyjaciół, niektóre autoportrety i zdjęcia pamiątkowe z różnych okoliczności,
łącznie z późniejszymi zdjęciami uwieczniającymi towarzyskie spotkania bądź
„wygłup”. Do drugiej należą wszystkie serie „min” i scenek reżyserowanych oraz auto-
portrety z rekwizytami. Był więc Witkacy głównie kronikarzein życia prywatnego
i traktował poważnie to zajęcie, spełniając wymogi dobrego fotografa i osiągając
taki poziom umiejętności, że rnógł niemal profesjonalnie, a w każdym razie publicznie
parać się dokumentacją 21. Pod tym względem Witkacy doskonale dostosował lub
19 Przeciwne stanowisko zajmuje Czartoryska w artykule O fotografiacli Stanisława Igna-
cego Witkiewicza, op. cit., s. 246 - 253.
20 Por. W. Sztaba, Gra ze sztuką, op. cit., s. 48 - 76. Autor omawia dokładnie genezę i re-
zultaty tych wczesnych poszukiwań w zakresie formy.
21 Witkacy wyjechal z ekspedycją etnologiczńą B. Malinowskiego jako fotograf, którego