DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Włodarczyk, Wojciech: Malowanie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28097#0102
W. WŁODARCZYK
78
obrazu. Składa się nań luźny zestaw dostępnych nam historycznych danych. Można
też zarysować portret psychoiogiczny artysty, a motywy jego postępowania i ar-
tyśtycźnych wyborów określić na gruncie wybranej teórii psychologicznej. Ale im
„bliżej” badanego dzieła tym szczegółowsze stają się nasze penetracje biografii ar-
tysty. W okresie poprzedzającym powstanie obrazu szukamy najczęściej pretekstów
i argumentów przemawiających za taką a nie inną interpretacją dzieła. Usiłujemy
światopogląd rekonstruowany na delikatnej siatce idei epoki, powiązać z konkretem
dzieła.
Historycy sztuki dokonują różnych zabiegów, aby sprostać temu zadaniu.
Wiesław Juszczak na przykład zaproponował w tym celu, a w swojej książce Mo-
dernizm — zastosował, pojęcie postawy 14. Kategoria postawy funkcjonuje w psy-
chologii, szczególnie społecznej, w socjołogii. Punktem wyjścia przy jej zastosowaniu
jest założenie o względnej stabiłności postaw, o jednolitym kierunku działania je-
dnostki w różnych sytuacjach. Niektóre badania psyćhologów przeczą temu, co
oczywiście nie ujmuje „postawie” jako konstruktowi teoretycznemu historii sztuki —
znaczenia 15. Kategoria postawy w interpretacji Juszczaka jest jednak dla naszych
rozważań zbyt ogółna. Zdecydowanie zarysowuje Juszczak granicę między postawą
a realizacją plastyczną, którą chcielibyśmy tutaj pozbawić charakteru zamkniętego
i skończonego, kierując naśzą uwagę w stronę procesu twórczego 16. Kategoria
postawy zapioponowana przez Juszczaka pokrywałaby się, jak sądzę, „ćhronolo-
gicznie” z okresem „przygotowawczym”: dojrzewania idei, aury poprzedzającej
pracę nad dziełem, kiedy to rnalarz dokonuje, przynajmniej w części, świadomych
wyborów.
To, co stanowi punkt bezsporny, przełomowy dla periodyzacji procesu twórczegd,
rozdzielający okres „przygotowawczy” od samego malowania, to pierwszy szkic,
materialne świadectwo fizycznego początku dzieła. Pierwszy szkic nie jest jednak
tym samym co decyzja o rozpoczęciu pracy nad dziełem. Ta dwojakość wprowadza
14 W. Juszczak, ,,Historia rzeczy” a pojęcie postawy, w: O postawach badawczych wobec
sztuki współczesnej, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdaósk 1975.
15 J. M. Nuttin jr, Kontrowersje wokół zmiany postaw, Warszawa 1982.
16 W artykule „Historia rzeczy” a pojęcie postawy (op. cit.) Juszczak sytuuje „postawę”
w pośredniej „sferze działań” między rejonami „światopoglądu” należącego do kultury a fizycz-
nymi dziełami sztuki. W jego Modernizmie znajdujemy wnikliwy fragment o akcie twórczym,
którego charakterem tłumaczy autor rozbieżność między odmiennymi wnioskami, jakie wysnuł
wcześniej z interpretacji postaw i analizy realizacji plastycznych. Oto on: „A proces samego ma-
larskiego działania jest aktem łączącym w sobie tyleż świadomych założeó, co po prostu nawyków
i żywiołowych odruchów, tyleż dyscypliny, co niezamierzenia; tu twórca stawać się może zarazem
powodującym, jak tylko być powodowanym. I nawet najbardziej świadoma postawa nie jest
w stanie wyeliminować na tym poziomie panujących sił, które nazywaliśmy ślepymi, które
kształtują stronę biologiczną procesu twórczego i stronę czysto fizyczną dzieła. Tu rządzą inne
prawa i stąd też inaczej mogą się tutaj układać odniesienia między wymienianymi kierunkami
oraz między poszczególnymi elementami charakterystycznymi dla każdego z nich”. W. Juszczak,
Modernizm, Warszawa 1977, s. 83.
78
obrazu. Składa się nań luźny zestaw dostępnych nam historycznych danych. Można
też zarysować portret psychoiogiczny artysty, a motywy jego postępowania i ar-
tyśtycźnych wyborów określić na gruncie wybranej teórii psychologicznej. Ale im
„bliżej” badanego dzieła tym szczegółowsze stają się nasze penetracje biografii ar-
tysty. W okresie poprzedzającym powstanie obrazu szukamy najczęściej pretekstów
i argumentów przemawiających za taką a nie inną interpretacją dzieła. Usiłujemy
światopogląd rekonstruowany na delikatnej siatce idei epoki, powiązać z konkretem
dzieła.
Historycy sztuki dokonują różnych zabiegów, aby sprostać temu zadaniu.
Wiesław Juszczak na przykład zaproponował w tym celu, a w swojej książce Mo-
dernizm — zastosował, pojęcie postawy 14. Kategoria postawy funkcjonuje w psy-
chologii, szczególnie społecznej, w socjołogii. Punktem wyjścia przy jej zastosowaniu
jest założenie o względnej stabiłności postaw, o jednolitym kierunku działania je-
dnostki w różnych sytuacjach. Niektóre badania psyćhologów przeczą temu, co
oczywiście nie ujmuje „postawie” jako konstruktowi teoretycznemu historii sztuki —
znaczenia 15. Kategoria postawy w interpretacji Juszczaka jest jednak dla naszych
rozważań zbyt ogółna. Zdecydowanie zarysowuje Juszczak granicę między postawą
a realizacją plastyczną, którą chcielibyśmy tutaj pozbawić charakteru zamkniętego
i skończonego, kierując naśzą uwagę w stronę procesu twórczego 16. Kategoria
postawy zapioponowana przez Juszczaka pokrywałaby się, jak sądzę, „ćhronolo-
gicznie” z okresem „przygotowawczym”: dojrzewania idei, aury poprzedzającej
pracę nad dziełem, kiedy to rnalarz dokonuje, przynajmniej w części, świadomych
wyborów.
To, co stanowi punkt bezsporny, przełomowy dla periodyzacji procesu twórczegd,
rozdzielający okres „przygotowawczy” od samego malowania, to pierwszy szkic,
materialne świadectwo fizycznego początku dzieła. Pierwszy szkic nie jest jednak
tym samym co decyzja o rozpoczęciu pracy nad dziełem. Ta dwojakość wprowadza
14 W. Juszczak, ,,Historia rzeczy” a pojęcie postawy, w: O postawach badawczych wobec
sztuki współczesnej, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdaósk 1975.
15 J. M. Nuttin jr, Kontrowersje wokół zmiany postaw, Warszawa 1982.
16 W artykule „Historia rzeczy” a pojęcie postawy (op. cit.) Juszczak sytuuje „postawę”
w pośredniej „sferze działań” między rejonami „światopoglądu” należącego do kultury a fizycz-
nymi dziełami sztuki. W jego Modernizmie znajdujemy wnikliwy fragment o akcie twórczym,
którego charakterem tłumaczy autor rozbieżność między odmiennymi wnioskami, jakie wysnuł
wcześniej z interpretacji postaw i analizy realizacji plastycznych. Oto on: „A proces samego ma-
larskiego działania jest aktem łączącym w sobie tyleż świadomych założeó, co po prostu nawyków
i żywiołowych odruchów, tyleż dyscypliny, co niezamierzenia; tu twórca stawać się może zarazem
powodującym, jak tylko być powodowanym. I nawet najbardziej świadoma postawa nie jest
w stanie wyeliminować na tym poziomie panujących sił, które nazywaliśmy ślepymi, które
kształtują stronę biologiczną procesu twórczego i stronę czysto fizyczną dzieła. Tu rządzą inne
prawa i stąd też inaczej mogą się tutaj układać odniesienia między wymienianymi kierunkami
oraz między poszczególnymi elementami charakterystycznymi dla każdego z nich”. W. Juszczak,
Modernizm, Warszawa 1977, s. 83.