6

A. LABUDA

napisana przez Hansa Beltinga i Dagmar Eichberger, ukazała się w roku
1983 pod programowym tytułem: Jan van Ei/ck ais ErzahlerJ W cztery
łata później Eichberger ogłosiła drukiem swą rozprawę doktorską^.
Zawartość obu książek, gruntownych i wszechstronnych, pokrywa się w
znacznej mierze; dysertacja Eichberger jest tu bardziej wyczerpująca.
Natomiast książka wcześniejsza rozwinęła istotne metodologiczne zało-
żenia, a skupiły się one w pochodzącej od Beltinga koncepcji Jana van
Eycka jako narratora. Kategoria ta, choć sposób jej zastosowania może
wzbudzać zastrzeżenia, przeniosła dotychczasowe atrybucyjno-stylis-
tyczne rozważania na nowe obszary historycznej refleksji, której osią
jest kształtowanie się specyficznych zadań obrazowych i środków
artystycznego wyrazu w malarstwie przełomu średniowiecza i nowożyt-
noścf. Odkrywcze obserwacje niemieckich autorów zachęcają do dal-
szych poszukiwań.
JAN VAN EYCK REALISTA

Scena ETcrzą/żoinaTńa (il. 1), mimo że zamknięta w obrębie wąskiego
pola obrazowego, stanowi niezwykle rozbudowane ujęcie wydarzenia,
mieszczące się w tradycji tzw. tłumnej Kalwarii (,,der volkreiche
Kalvarienberg")?.
Widz, zdaje się, ogląda rzecz z pewnej wysokości i ze znacznej
odległości. Otwiera się przed nim rozległy, zaludniony krajobraz, od-
zwierciedlający rzeczywiste [prawdopodobne] stosunki przestrzenne.
Dwa najbliższe i główne plany przestrzenne wyznaczone są przez
skupiska postaci, oblepiające stok Golgoty, który pnie się aż do 3/4
wysokości tablicy. Jedynym wyraźnym (choć bynajmniej nie odczuwa-
nym zgrzytliwie) odstępstwem od reguł perspektywy jest znaczna
wielkość wyniesionych ponad tłum, rysujących się na tle nieba krucyfik-
sów; osiągają one w ten sposób szczególną optyczną wartość, porów-

^ Belting/Eichberger 1983. Książce poświęcono liczne omówienia: G. Boehm w ,,Frank -
turter Allgemeine Zeitung" z dnia 11. V. 1984; C. R. w ,,The Burlington Magazine",
CXXVII, August 1985, 547; J. Ch. Smith w ,,Speculum", LX, 1985, 638 nn.; P. Reutersward
w ,,Konsthistorisk Tidskrift", LV, 1986, Haft 1,40 n.; A. Chatelet w,.Bulletin Monumental",
145 — II, 1987,247 n.; C. J. Purtle w ,,The Art Bulletin", LXIX, December 1987, 651 nn.; A. S.
Labuda w ,,Kunstchronik", 41, 1988, 109 nn.
^ Eichberger 1987.
'' Niektóre zastrzeżenia wyraziłem w recenzji cytowanej w przyp. 4. Por. tez niżej s. 13 nn.
^ Por. E. Roth, Der volkreiche Kalvarienberg in Literatur und Bildkunst des Spatmit-
telalters, wyd. 2, Berlin 1967; G. Schiller, Ikonographie der christlichen Kunst. II: Die
Passion Jesu Christi, Gutersloh 1968, 164 n. Najbardziej szczegółowe analizy naszego
Ukrzyżowania por. Chatelet 1980; Belting/Eichberger 1983; Eichberger 1987.