8

A. LABUDA

towarzyszy sześć innych niewiast. Cztery z nich, m. in. Maria Magdalena,
należą niewątpliwie do historycznego otoczenia Marii i Chrystusa. Z
prawej strony stoi kobieta identyfikowana przez badaczy jako Sybilla z
Erytrei lub z Cumae; przygląda się obojętnie rozpaczy matki". Kom-
pozycyjny odpowiednik Sybilli stanowi niewiasta z lewej, być może
również prorokini, odwrócona tyłem i patrząca w głąb, ku ośrodkowi
akcjiP Podobna, ale dobitniej zaznaczona rola przypada klęczącej Marii
Magdalenie. Złożone ręce uniosła w górę, wypełniona bólem spogląda ku
Ukrzyżowanemu. Maria Magdalena jest łącznikiem między pierwszym i
drugim planem, między grupą Matki i grupą Syna; jej duchowe prag-
nienie zjednoczenia się z Mistrzem wypełnia i neutralizuje dystans
fizyczny dzielący oba wymienione plany. Widz wraz z Marią Magdaleną
przemierza spojrzeniem tę odległość^.
Jak podkreślają badacze, realizm przedstawienia — tak dobitny w
porządku przestrzennym obrazu, w odtworzeniu warunków topografi-
cznych i aktorów wydarzenia — realizuje się również w porządku
czasowym. Odmalowując dramat Kalwarii artysta odstąpił od tych
najczęściej spotykanych ujęć obrazowych, w których czynności i epizo-
dy rozwijającej się w czasie akcji Ukrzyżowania unaocznione są jedno-
cześnie, jakby odbyły się w jednej chwili. Mając na uwadze relacje
biblijne i późniejsze teksty opisujące dzieje męki Pańskiej wolno
stwierdzić, iż malarz nasz dąży do ,,oznaczenia" punktu czasowego
swego przedstawienia: jest nim moment krótko po śmierci Chrystusa".
Podstawowy wyznacznik tego momentu stanowi przebicie włócznią
boku Chrystusa. Św. Jan Ewangelista, który jako jedyny przekazał
informację o tym zdarzeniu, umieścił je właśnie po śmierci Zbawiciela.
,,Otóż — zauważył Chatelet zarówno Pseudo-Bonawentura, jak i
Ludolf z Saksonii umieszczają w tym właśnie momencie omdlenie Marii,
które było skutkiem tego ostatniego upokorzenia, jakie stało się u-
działem jej syna"^. Na ten sam odcinek czasowy przypada również
rozpoznanie przez setnika Syna Bożego w Chrystusie oraz ,,zaciem-
nienie nieba"^.
Obok czasowych można dostrzec inne zgodności przedstawienia z
rzeczywistym przebiegiem wypadków. Odpowiednio do przekazu biblij-

W sprawie Sybiili z prawej por. E. Panofsky, Early Netherlandish Painting. Its Origins
and Character, Cambridge Mass. 1953, 240, przyp. 1; Chatelet 1980, 50; Eichberger 1987, 79
nn. (ustalenia podstawowe).
" Chatelet 1980, 50.
" Nawiązuję tu do analizy Beltinga/Eichberger 1983, 87.
" Chatelet 1980, 47 n.; Belting/Eichberger 1983, 54, 90; Eichberger 1987, 76 nn.
" Chatelet 1980, 48.
Belting/Eichberger 1983, 90.