DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Kostowski, Jakub: Sztuka śląska wobec husytyzmu: późnogotyckie świadectwa malarskie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28178#0072
50
J. KOSTOWSKI
- Ukrzyżowania, Męczeństwa Dziesięciu Tysięcy oraz Mszy św. Grzego-
rza — zawierało niezwykle rozbudowany znaczeniowo dogmaty-
czno-liturgiczny program. Za jego pośrednictwem duchowny fundator
wykładał wiernym ofiarny charakter rozgrywającego się w ziemskich
realiach mszalnego oficjum, a zrozumiałe, stopniowe nałożenie na siebie
eucharystycznych znaczeń umożliwiała czytelna kompozycja hierar-
chizująca osiowo te trzy przedstawienia (ił. 19).
Symbolikę Mszy św. Grzegorza wzmocniono poprzez połączenie
z wyobrażeniem liturgii ołtarza historycznej ofiary konającego na
krzyżu Chrystusa, natomiast wyobrażenie męczenników z góry Ararat
uwypuklało eucharystyczny sens tego przedstawienia. Wyeksponowany
mocno moment podniesienia (elevatio) i dośrodkowa kompozycja z gre-
goriańskim Vir Dolorum na osi zwracały uwagę na dokonujące się
w czasie konsekracji przeistoczenie. Choć temat epitafium pozostawał
zapewne w bezpośrednim związku z imieniem wyobrażonego obok
celebransa donatora, to zestawienie tego wizyjnego przedstawienia
z Ukrzyżowaniem i Męczeństwem Dziesięciu Tysięcy oraz wyraźne
ukazanie momentu prezentacji wiernym konsekrowanej hostii dało
teologicznie ortodoksyjną wizję sakramentalnej ceremonii, jasno okreś-
lając intencje fundatora wikariusza katedralnego i mansjonarza
z krypty kościoła św. Krzyża, propagującego tym rozbudowanym
przedstawieniem także papieskie odpusty"*. Klęczący donatorzy oraz
umieszczona na ramie inskrypcja głosząca, iż ,,Terribiliu(m) om(n)i(um)
t(er)ribilissimu(m) est mors", potwierdzają epitafijny charakter obrazu^,
3' Z. Kruszelnicki: Obraz z Donaborowa i zagadnienie ikonografii,,Chrystusa w studni".
Towarzystwo Naukowe w Toruniu..., Teka Komisji Historii Sztuki III..., s. 144; R. Suckale,
Arma Christi. Uberlegungen zur Zeichenhaftigkeit mittelalterlicher Andachtsbilder.
Stadel-Jahrbuch, N.F. 6,1977, s. 195-196, il. 14. Zob. też: Małkiewiczówna, op. cit., s. 84 nn.;
Westfehling, op. cit., s. 23 nn.
Twórcą takiego programu mógł być tylko światły i mający rozeznanie we współczesnej
sztuce duchowny, a takim był - jak można wnosić z jego fundacji — Helentreuter. Rzadkie
na Śląsku przedstawienie Mszy św. Grzegorza musiał on poznać za pośrednictwem swego
przyjaciela Hansa Stegera, hafciarza z Norymbergi (gdzie było ono stosunkowo ,,częste",
zwłaszcza w 2. poł. XV w.), który na rok przed śmiercią Helentreutera zastrzegł je sobie
w testamencie na temat swojego epitafium. Zob.: J. Jungnitz, Kunst und Kunsthandwerk
vergangener Zeiten in Schlesien. Die Gregoriusmesse an der Breslauer Domkirche.
Schlesien 3, 1909/1910, s. 347-348; por. zestawienie ilościowe: R.u.T. Wohlfeil: Nurnberger
Bildepitaphien. Versuch einer Fallstudie zur historischen Bildkunde. Zeitschrift fur
historische Forschung 12, 1985, H. 2, s. 152.
^ Por.: P. Schoenen: Epitaph, w: Reallexikon..., Bd.V, Stuttgart 1967, szp. 872-896 (921).
Poza cyt. wcześniej (przyp. 89) pracami Bretschneidera, zaginione w 1945 r. epitafium
znane jest w literaturze jako obraz tablicowy z ratusza w Grodkowie (dokąd przeniesione
zostało przypuszczalnie po 1677 r.) — wyd. anonim. (Heyde?), Chronik der Stadt Grottkau.
Grottkau 1867, s. 98-99, 313-314; Lutsch, op. cit., Bd.IV, Breslau 1894, s. 51; Bericht des
Provinzial-Consevators der Denkmaler der Provinz Schlesien uber seine Tatigkeit vom 1.
April 1896 bis 31. Marz 1898 (...), Breslau (1899), s. 18-19, tabl. 2; P. Knotek Museum und
J. KOSTOWSKI
- Ukrzyżowania, Męczeństwa Dziesięciu Tysięcy oraz Mszy św. Grzego-
rza — zawierało niezwykle rozbudowany znaczeniowo dogmaty-
czno-liturgiczny program. Za jego pośrednictwem duchowny fundator
wykładał wiernym ofiarny charakter rozgrywającego się w ziemskich
realiach mszalnego oficjum, a zrozumiałe, stopniowe nałożenie na siebie
eucharystycznych znaczeń umożliwiała czytelna kompozycja hierar-
chizująca osiowo te trzy przedstawienia (ił. 19).
Symbolikę Mszy św. Grzegorza wzmocniono poprzez połączenie
z wyobrażeniem liturgii ołtarza historycznej ofiary konającego na
krzyżu Chrystusa, natomiast wyobrażenie męczenników z góry Ararat
uwypuklało eucharystyczny sens tego przedstawienia. Wyeksponowany
mocno moment podniesienia (elevatio) i dośrodkowa kompozycja z gre-
goriańskim Vir Dolorum na osi zwracały uwagę na dokonujące się
w czasie konsekracji przeistoczenie. Choć temat epitafium pozostawał
zapewne w bezpośrednim związku z imieniem wyobrażonego obok
celebransa donatora, to zestawienie tego wizyjnego przedstawienia
z Ukrzyżowaniem i Męczeństwem Dziesięciu Tysięcy oraz wyraźne
ukazanie momentu prezentacji wiernym konsekrowanej hostii dało
teologicznie ortodoksyjną wizję sakramentalnej ceremonii, jasno okreś-
lając intencje fundatora wikariusza katedralnego i mansjonarza
z krypty kościoła św. Krzyża, propagującego tym rozbudowanym
przedstawieniem także papieskie odpusty"*. Klęczący donatorzy oraz
umieszczona na ramie inskrypcja głosząca, iż ,,Terribiliu(m) om(n)i(um)
t(er)ribilissimu(m) est mors", potwierdzają epitafijny charakter obrazu^,
3' Z. Kruszelnicki: Obraz z Donaborowa i zagadnienie ikonografii,,Chrystusa w studni".
Towarzystwo Naukowe w Toruniu..., Teka Komisji Historii Sztuki III..., s. 144; R. Suckale,
Arma Christi. Uberlegungen zur Zeichenhaftigkeit mittelalterlicher Andachtsbilder.
Stadel-Jahrbuch, N.F. 6,1977, s. 195-196, il. 14. Zob. też: Małkiewiczówna, op. cit., s. 84 nn.;
Westfehling, op. cit., s. 23 nn.
Twórcą takiego programu mógł być tylko światły i mający rozeznanie we współczesnej
sztuce duchowny, a takim był - jak można wnosić z jego fundacji — Helentreuter. Rzadkie
na Śląsku przedstawienie Mszy św. Grzegorza musiał on poznać za pośrednictwem swego
przyjaciela Hansa Stegera, hafciarza z Norymbergi (gdzie było ono stosunkowo ,,częste",
zwłaszcza w 2. poł. XV w.), który na rok przed śmiercią Helentreutera zastrzegł je sobie
w testamencie na temat swojego epitafium. Zob.: J. Jungnitz, Kunst und Kunsthandwerk
vergangener Zeiten in Schlesien. Die Gregoriusmesse an der Breslauer Domkirche.
Schlesien 3, 1909/1910, s. 347-348; por. zestawienie ilościowe: R.u.T. Wohlfeil: Nurnberger
Bildepitaphien. Versuch einer Fallstudie zur historischen Bildkunde. Zeitschrift fur
historische Forschung 12, 1985, H. 2, s. 152.
^ Por.: P. Schoenen: Epitaph, w: Reallexikon..., Bd.V, Stuttgart 1967, szp. 872-896 (921).
Poza cyt. wcześniej (przyp. 89) pracami Bretschneidera, zaginione w 1945 r. epitafium
znane jest w literaturze jako obraz tablicowy z ratusza w Grodkowie (dokąd przeniesione
zostało przypuszczalnie po 1677 r.) — wyd. anonim. (Heyde?), Chronik der Stadt Grottkau.
Grottkau 1867, s. 98-99, 313-314; Lutsch, op. cit., Bd.IV, Breslau 1894, s. 51; Bericht des
Provinzial-Consevators der Denkmaler der Provinz Schlesien uber seine Tatigkeit vom 1.
April 1896 bis 31. Marz 1898 (...), Breslau (1899), s. 18-19, tabl. 2; P. Knotek Museum und