DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Kostowski, Jakub: Sztuka śląska wobec husytyzmu: późnogotyckie świadectwa malarskie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28178#0077
SZTUKA ŚLĄSKA WOBEC HUSYTYZMU
55
dy na Śląsku swój epilog w wyobrażeniach Sądu Ostatecznego. I tak
w pierwotnie głównym, poświęconym w 1466 r. ołtarzu kościoła farnego
śś. Piotra i Pawła w Legnicy^ wprowadzono do przedstawień w scenach
Ecce Homo Ukrzyżowania i Zmartwychwstania (il. 21) charakterystycz-
ne dla wojsk husyckich elementy uzbrojenia, w które wyposażono
kolejno po jednym z szyderców (bojowy cep), oprawców Chrystusa
(pistala) i strażników jego grobu (czeska pawęż)"\ Powtórzone w jedno-
znacznych sytuacjach „atrybuty" miały budzić w wiernych negatywne
odczucia, które znajdowały swe potwierdzenie w scenie Sądu Ostatecz-
nego, gdzie wśród potępionych, zaraz za rabinem, wyobrażono właśnie
odrażającego w swym wyglądzie husytę.
Podobne przedstawienie powstało także zaledwie kilka lat później we
Wrocławiu. W ufundowanej przez Filipa Dachsa kaplicy, której budowę
przy augustiańskim kościele zakończono po trzech latach w 1469 roku,
znajdowało się przez krótki czas malowidło ścienne ze sceną Sądu
Ostatecznego, w której wyobrażono ,,(...) wie zweene Teufel einen Kónig
auf einer Tragen in die Hólle trugen"*^. Przedstawienie było rzadkim
przykładem politycznego aktualizmu: Jerzy z Podiebradu, bo to był
właśnie ów wyklęty król - heretyk, został obłożony klątwą przez papieża
Pawła II w roku rozpoczęcia budowy kaplicy, a rok później legat
papieski Rudolf ogłosił we Wrocławiu przeciw niemu krucjatę^. Co
w Ziębicach, ok. 1515 r. Znajdujący się za otwartym sarkofagiem strażnik o szpetnym
obliczu trzyma uniesiony w górę cep bojowy, śpiącego natomiast na pierwszym planie
w półleżącej pozycji żołnierza ubrano w typowo wschodni strój, wkładając mu przy tym do
ręki turecki łuk. To zaskakujące zestawienie zadziwia swą ówczesną aktualnością.Tak jak
niegdyś husytyzm, tak „teraz " Imperium Ottomańskie było wrogiem wiary i Kościoła. Nt.
ołtarza, zob.: Braune, Wiese: op. cit., s. 96, nr 209, tabl. 229; Zlat: Ziębice..., s. 84 nn.
E. Wiese: Der Hochaltar der Peter-Paul-Kirche in Liegnitz. Schlesiens Vorzeit in Bild
und Schrift, N. F., X, 1933, s. 51-60, tabl. V-VI; Dobrzeniecki: Malarstwo tablicowe..., s.
220-224, nr 69; A. Ziomecka: Śląskie retabula szafowe w drugiej połowie XV i na początku
XVI wieku. Roczniki Sztuki Śląskiej X, 1976, s. 88-89, nr 45; J. Witkowski: Program ideowy
gotyckiego ołtarza głównego kościoła śś. Piotra i Pawła w Legnicy. Poznańskie Towarzyst-
wo Przyjaciół Nauk, Wydział Nauk o Sztuce. Sprawozdania nr 101 za 1983 r. Poznań 1984, s.
70-76.
Zob. przyp.: 25, 26,106. Nt. pistali (piszczelu), zob.: Gradowski, Żygulski jun.: op. cit., s.
63; Żygulski jun., op. cit., s. 124, 165, il. 45; por.: Muzeum Wojska Polskiego..., s. 33 (Nr 132
MWP, pocz. XV w.).
Na antyhusycką wymowę ołtarza mogła wpłynąć wyraźnie zaostrzona na Śląsku
w latach sześćdziesiątych XV w. inkwizycja kościelna, a zwłaszcza obłożenie Legnicy
w 1464 r. klątwą z powodu mających się tam szerzyć herezji, o czym wspomina m. in.
Matusik, op. cit., s. 190
N. Pol: Jahrbiicher der Stadt Breslau, Bd. II, Breslau 1815. s. 90: 1472.
"" L. Matusik: Próba spojrzenia na postawę polityczną środowiska wrocławskich
kanoników regularnych w średniowieczu. Acta Universitatis Wratislaviensis No 195.
Historia XXIII. Wrocław 1974, s. 76-77. O malowidle wspominają również: Burgemeister,
Grundmann: op. cit., Bd. I, 1..., s. 221; Sztuka Wrocławia..., s. 153; Wrocław, jego dzieje..., s.
178.
55
dy na Śląsku swój epilog w wyobrażeniach Sądu Ostatecznego. I tak
w pierwotnie głównym, poświęconym w 1466 r. ołtarzu kościoła farnego
śś. Piotra i Pawła w Legnicy^ wprowadzono do przedstawień w scenach
Ecce Homo Ukrzyżowania i Zmartwychwstania (il. 21) charakterystycz-
ne dla wojsk husyckich elementy uzbrojenia, w które wyposażono
kolejno po jednym z szyderców (bojowy cep), oprawców Chrystusa
(pistala) i strażników jego grobu (czeska pawęż)"\ Powtórzone w jedno-
znacznych sytuacjach „atrybuty" miały budzić w wiernych negatywne
odczucia, które znajdowały swe potwierdzenie w scenie Sądu Ostatecz-
nego, gdzie wśród potępionych, zaraz za rabinem, wyobrażono właśnie
odrażającego w swym wyglądzie husytę.
Podobne przedstawienie powstało także zaledwie kilka lat później we
Wrocławiu. W ufundowanej przez Filipa Dachsa kaplicy, której budowę
przy augustiańskim kościele zakończono po trzech latach w 1469 roku,
znajdowało się przez krótki czas malowidło ścienne ze sceną Sądu
Ostatecznego, w której wyobrażono ,,(...) wie zweene Teufel einen Kónig
auf einer Tragen in die Hólle trugen"*^. Przedstawienie było rzadkim
przykładem politycznego aktualizmu: Jerzy z Podiebradu, bo to był
właśnie ów wyklęty król - heretyk, został obłożony klątwą przez papieża
Pawła II w roku rozpoczęcia budowy kaplicy, a rok później legat
papieski Rudolf ogłosił we Wrocławiu przeciw niemu krucjatę^. Co
w Ziębicach, ok. 1515 r. Znajdujący się za otwartym sarkofagiem strażnik o szpetnym
obliczu trzyma uniesiony w górę cep bojowy, śpiącego natomiast na pierwszym planie
w półleżącej pozycji żołnierza ubrano w typowo wschodni strój, wkładając mu przy tym do
ręki turecki łuk. To zaskakujące zestawienie zadziwia swą ówczesną aktualnością.Tak jak
niegdyś husytyzm, tak „teraz " Imperium Ottomańskie było wrogiem wiary i Kościoła. Nt.
ołtarza, zob.: Braune, Wiese: op. cit., s. 96, nr 209, tabl. 229; Zlat: Ziębice..., s. 84 nn.
E. Wiese: Der Hochaltar der Peter-Paul-Kirche in Liegnitz. Schlesiens Vorzeit in Bild
und Schrift, N. F., X, 1933, s. 51-60, tabl. V-VI; Dobrzeniecki: Malarstwo tablicowe..., s.
220-224, nr 69; A. Ziomecka: Śląskie retabula szafowe w drugiej połowie XV i na początku
XVI wieku. Roczniki Sztuki Śląskiej X, 1976, s. 88-89, nr 45; J. Witkowski: Program ideowy
gotyckiego ołtarza głównego kościoła śś. Piotra i Pawła w Legnicy. Poznańskie Towarzyst-
wo Przyjaciół Nauk, Wydział Nauk o Sztuce. Sprawozdania nr 101 za 1983 r. Poznań 1984, s.
70-76.
Zob. przyp.: 25, 26,106. Nt. pistali (piszczelu), zob.: Gradowski, Żygulski jun.: op. cit., s.
63; Żygulski jun., op. cit., s. 124, 165, il. 45; por.: Muzeum Wojska Polskiego..., s. 33 (Nr 132
MWP, pocz. XV w.).
Na antyhusycką wymowę ołtarza mogła wpłynąć wyraźnie zaostrzona na Śląsku
w latach sześćdziesiątych XV w. inkwizycja kościelna, a zwłaszcza obłożenie Legnicy
w 1464 r. klątwą z powodu mających się tam szerzyć herezji, o czym wspomina m. in.
Matusik, op. cit., s. 190
N. Pol: Jahrbiicher der Stadt Breslau, Bd. II, Breslau 1815. s. 90: 1472.
"" L. Matusik: Próba spojrzenia na postawę polityczną środowiska wrocławskich
kanoników regularnych w średniowieczu. Acta Universitatis Wratislaviensis No 195.
Historia XXIII. Wrocław 1974, s. 76-77. O malowidle wspominają również: Burgemeister,
Grundmann: op. cit., Bd. I, 1..., s. 221; Sztuka Wrocławia..., s. 153; Wrocław, jego dzieje..., s.
178.