Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (5.1991)

62

W. SUCHOCKI

ujmuje, a w ich zestawieniu widzi nie środek literacki, ale trafną próbę
ścisłego sprostania słowem obrazowi —jego szczególnej rzeczywistości.
Pomysł. Ujrzenie w przebiegu bitwy, w rozstrzygającej szarży, znanej
z pieczołowicie pono wysłuchiwanych relacji naocznych świadków,
wyglądu zarówno ściśle oddającego jej wojskowy walor: szybkość,
pokonanie wzniesienia, ostateczny charakter, jak tworzącego na płasz-
czyźnie wyrazisty wzór dynamikę tę unaoczniający i w działanie to
angażujący całość pola obrazowego. Pojęty w nowożytności jako otwarte
okno, jest obraz zrazu ograniczonym polem, skłonnym do takiego
otwarcia. Może się ono powieść tylko po zgłębieniu jego swoistych
prawideł.
Skupienie uwagi na szarży — przeciwstawionej polu — to podzielenie
obrazu, wyodrębnienie dwóch całostek, a przeto i rozpoznanie charak-
teru ich odnoszenia się do siebie. Wyodrębnienie to dokonuje się jako
oczywistość: obraz sam się tak dzieli. Najwyraźniejsze przejawy prze-
ciwstawności obu całostek, to najpierw płaszczyznowa zwartość szarży
jako wyraźnie jednolitego kształtu, wobec którego tło jawi się jako
rozkawałkowany kształt negatywowy. Szarża jest bogato rozczłon-
kowana, jest sumą kształtów niepoliczalnych, ostro przeciwstawianych,
tło jest,.bezkształtne", różnicowane płynnie. Forma jest na tyle przynaj-
mniej szczegółowa, by nie pozostawić wątpliwości, że oglądamy właśnie
szarżę kawalerii, podczas gdy tło staje się przedstawieniem czegokol-
wiek tylko ze względu na nią, tylko jako jej kontekst. Różnica kolorys-
tyczna odpowiada różnicy kształtów, co mimo pokrewieństwa tonów
sprawia, że barwność wydaje się udziałem szarży. Jej płaszczyznowa
spójność łączy się z ukierunkowaniem, przeciwstawionym bezkierun-
kowości tła, co w stosunku do pola obrazowego oznacza, że szarża je
dzieli, organizuje, a tło — dopełnia. Można więc wszystkie te cechy,
łącznie z tym, co każda z całostek przedstawia, sprowadzić do kontrastu
dynamicznego: czynność, ruch i bierność, spoczynek. Zdaje się więc
zrazu, że jednym z ważnych rysów swoistości zorganizowania pola
obrazowego — pola, które ze swej strony pozostaje w uchwytnych
właściwościach zawsze tym samym — jest tu despotyczne narzucenie
przez szarżę swoich praw, swojej dominacji. Prześledźmy teraz jej
przebieg.
Kawalkada wyłania się z lewego, dolnego rogu pola, jak wicher pnie
się ukosem w prawo, napotyka brzeg pola, tu właśnie zmienia kierunek,
a odbita wspina się już mozolniej i niknie w głębi ponad jego środkiem.
Ten najprostszy opis sugeruje, że mamy do czynienia z ćwiczeniem
malarskim na temat związania motywem podstawowych elementów
i sił pola obrazowego: róg, brzeg, środek, ruch ukośnie wstępujący
w prawo — zawsze swobodniejszy, i w lewo — oporny, dynamiczna