Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (5.1991)

PRAWDA A INNE KULTURY

111

„malowidło ołtarzowe" wynika, iż obraz ten musi przedstawiać dany
temat w sposób między innymi jasny, wzruszający, zapadający w pa-
mięć, stosowny i godny.
Jeśli jednak chcemy poważnie zająć się problemem różnic kulturo-
wych, to być może powinniśmy wykroczyć poza ramy własnego wypo-
sażenia kulturowego i przyjąć istnienie zasadniczych różnic w na-
stawieniu poznawczym i myślowym tzn. założyć, że zarówno Piero jak
i jego klienci postrzegali obrazy i myśleli o nich inaczej niż my, oraz że
ich kultura dostarczała im innych doświadczeń wizualnych, umiejętno-
ści oraz struktur pojęciowych. Rzeczywiście, Piero wyposażony był en
troć w zakres środków inny od dostępnego w Paryżu w roku 1730 lub
1910, czy obecnie w Londynie czy Berkeley.
Kultury nie marzucają jednostkom jednorodnych narzędzi pozna-
wczych i myślowych. Ludzie różnią się na przykład doświadczeniami
zawodowymi. Człowiek o wykształceniu medycznym odbiera ludzkie
ciało w sposób szczególny; przyswoił on sobie pewną postawę i umie-
jętność rozróżniania, jak również specyficzne terminy i kategorie.
Współczesny Pierowi lekarz z Padwy Michele Savonarola interesował
się zwłaszcza proporcjami ciał ludzkich na obrazach różnych malarzy
— a wymienia on między innymi Giotta (il. 2), Jacopo Avanzi z Bolonii,
Giusto de'Menabuoi (il. 3), Altichiero i Guariento. Dostrzegł on,
iż ich obrazy różnią się pod tym względem. Ludzie medycyny przyglądali
się z bliska proporcjom w dążeniu do arystotelesowskich celów dia-
gnozy, a w pewnych okolicznościach takie zawodowe skłonności
i umiejętności dotyczyć mogły także i innych dziedzin, na przykład
oceny malarstwa. Również malarze mieli w każdej epoce swój własny,
zawodowy sposób widzenia, który niewątpliwie odgrywał znaczną
rolę w tworzeniu obrazów. Ale i kultury sprzyjają pewnym typom
rozwoju poznawczego w większych grupach społecznych. Życie w danej
kulturze, dojrzewanie w jej obrębie i przyswajanie właściwych dla
niej sposobów przetrwania nieodwołalnie narzucają nam swoistą pra-
ktykę postrzegania. W wyniku tej praktyki kształtują się w nas
przyzwyczajenia i umiejętności różnicowania, które wpływają na
to, jak radzimy sobie z nowymi informacjami dostarczanymi przez
doświadczenie. A ponieważ tajemnica obrazu — tj. oznaczenie pła-
szczyzny tak, by wywołać wrażenie trójwymiarowości — zasadza
się w znacznym stopniu na oczekiwaniach i wnioskowaniu na podstawie
doświadczeń wizuanych, zależy ona od skądinąd marginalnych różnic
w kulturowym wyposażeniu oglądającego.
Jeden z aspektów malarstwa Piera della Francesca dotyczy zarówno
kultury, która umożliwia zdobycie pewnych umiejętności, jak i jedno-
stki, która podejmuje decyzje co do ich wykorzystania. W kulturze