DOI Heft:
Przekłady
DOI Artikel:Baxandall, Michael; Wilczyńska, Elżbieta [Übers.]: Prawda a inne kultury: "Chrzest Chrystusa" Piera della Francesca
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28178#0146
116
M. BAXANDALL
3. STARY TERMIN - COMMEMSURAZICWE
A teraz, wbrew powyższym twierdzeniom, zmuszony będę pozornie
sprzeniewierzyć się tokowi własnych wywodów. Posługując się poję-
ciem ,,uczestnika" stwierdzam: Chrzest Chrgstttsa. jest obrazem nie-
zwykłym poprzez swą comrn.en.surazioire. Przede wszystkim należy
teraz zdefiniować to pojęcie, nadając mu znaczenie nieco inne od definicji
ostensywnej implikowanej w związku z odniesieniem go do Chrztu
Chrystusa. Piero sam zaproponował jego formalną definicję w związku
z podziałem sztuki malowania na trzy części, umieszczonym na początku
książki o perspektywie:
„Malarstwo obejmuje w sobie trzy główne części, które nazywamy disegMO,
commeMSMratio i coforare. Przez disegno rozumiemy profile i kontury zawarte
w rzeczy. Przez comw.eusMra.tio - profile i kontury proporcjonalnie rozmiesz-
czone w należnych im miejscach. Przez colorare - nadanie barw tak jak się
objawiają w rzeczach, jasnych i ciemnych, zależnie od światła".
Jest to propozycja interesująca, wszelako krótkie definicje formalne
w ograniczonych kontekstach same podlegają ograniczeniom i dlatego
Piero nie zdołał w tym wypadku ująć całego zakresu i bogactwa terminu
comuteu-suraztoue.
Termin ten wywodzi się z późnołacińskiego tłumaczenia greckiego
słowa sgunTtetria. (jak zauważył Petrarka, nie znali go Rzymianie okresu
klasycznego) i łaciński przekład Arystotelesa spopularyzował go w tym
właśnie znaczeniu: na przykład „piękno części ciała wydaje się objawiać
swoistą co7n7n,eusura.tto''. Używano go także w teorii muzyki. W XV
wieku występował on w obrębie języka specjalistycznego, nie zaś
potocznego - w znaczeniu bliskim proporcji lub też samej proporcjonal-
ności. Na przykład platonizujący filozof Ficino w następujący sposób
krytykował arystotełesowską koncepcję piękna: „Są tacy, którzy pe-
wien całkowity układ członków lub, by użyć ich własnych słów com.-
Tn.ew.su,ra.xioii.e i proporcję, w połączeniu ze słodyczą barw, uważają
(niesłusznie) za piękno".
Jednak dla Piera termin ten nabiera szczególnego znaczenia w związ-
ku z podziałem malarstwa na trzy główne części. Na początku wieku
wyróżniano zwykle dwie części, disegrno i cołore; na przykład traktat
Cennino Cenniniego wspomina o tym na dwa pokolenia przed Pierem.
Patrząc na pietnastowieczne malarstwo, nietrudno zrozumieć dlaczego
podział taki mógł wydawać się nieadekwatny i dlaczego w roku 1435
humanista i krytyk sztuki Alberti poczynił krok w kierunku wprowa-
dzenia dziedziny, która dotyczyłaby związku pomiędzy konturem i bar-
wą w obrazie traktowanym jako całość: zaproponował on część trzecią,
określoną po łacinie słowem compositio, po włosku composixiow.e. Do
M. BAXANDALL
3. STARY TERMIN - COMMEMSURAZICWE
A teraz, wbrew powyższym twierdzeniom, zmuszony będę pozornie
sprzeniewierzyć się tokowi własnych wywodów. Posługując się poję-
ciem ,,uczestnika" stwierdzam: Chrzest Chrgstttsa. jest obrazem nie-
zwykłym poprzez swą comrn.en.surazioire. Przede wszystkim należy
teraz zdefiniować to pojęcie, nadając mu znaczenie nieco inne od definicji
ostensywnej implikowanej w związku z odniesieniem go do Chrztu
Chrystusa. Piero sam zaproponował jego formalną definicję w związku
z podziałem sztuki malowania na trzy części, umieszczonym na początku
książki o perspektywie:
„Malarstwo obejmuje w sobie trzy główne części, które nazywamy disegMO,
commeMSMratio i coforare. Przez disegno rozumiemy profile i kontury zawarte
w rzeczy. Przez comw.eusMra.tio - profile i kontury proporcjonalnie rozmiesz-
czone w należnych im miejscach. Przez colorare - nadanie barw tak jak się
objawiają w rzeczach, jasnych i ciemnych, zależnie od światła".
Jest to propozycja interesująca, wszelako krótkie definicje formalne
w ograniczonych kontekstach same podlegają ograniczeniom i dlatego
Piero nie zdołał w tym wypadku ująć całego zakresu i bogactwa terminu
comuteu-suraztoue.
Termin ten wywodzi się z późnołacińskiego tłumaczenia greckiego
słowa sgunTtetria. (jak zauważył Petrarka, nie znali go Rzymianie okresu
klasycznego) i łaciński przekład Arystotelesa spopularyzował go w tym
właśnie znaczeniu: na przykład „piękno części ciała wydaje się objawiać
swoistą co7n7n,eusura.tto''. Używano go także w teorii muzyki. W XV
wieku występował on w obrębie języka specjalistycznego, nie zaś
potocznego - w znaczeniu bliskim proporcji lub też samej proporcjonal-
ności. Na przykład platonizujący filozof Ficino w następujący sposób
krytykował arystotełesowską koncepcję piękna: „Są tacy, którzy pe-
wien całkowity układ członków lub, by użyć ich własnych słów com.-
Tn.ew.su,ra.xioii.e i proporcję, w połączeniu ze słodyczą barw, uważają
(niesłusznie) za piękno".
Jednak dla Piera termin ten nabiera szczególnego znaczenia w związ-
ku z podziałem malarstwa na trzy główne części. Na początku wieku
wyróżniano zwykle dwie części, disegrno i cołore; na przykład traktat
Cennino Cenniniego wspomina o tym na dwa pokolenia przed Pierem.
Patrząc na pietnastowieczne malarstwo, nietrudno zrozumieć dlaczego
podział taki mógł wydawać się nieadekwatny i dlaczego w roku 1435
humanista i krytyk sztuki Alberti poczynił krok w kierunku wprowa-
dzenia dziedziny, która dotyczyłaby związku pomiędzy konturem i bar-
wą w obrazie traktowanym jako całość: zaproponował on część trzecią,
określoną po łacinie słowem compositio, po włosku composixiow.e. Do