DOI Heft:
Recenzje i omówienia
DOI Artikel:Jarzewicz, Jarosław: Katedra w Burgos i gotyk w Hiszpanii
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28178#0189
RECENZJE I OMÓWIENIA
151
poprzednika. Jego specjalnością jest łączenie rzeźby z architekturą (s.s.136-138). To
stanowisko nie wydaje się zupełnie słuszne — pominięto mianowicie istniejące podobień-
stwa maswerków. W Leon w nawach bocznych zastosowano maswerk w typie okien St.
Denis, które miały być pierwowzorem galerii w Burgos, a w triforium w Leon występują
stojące czwórłiście wpisane w okrąg. Z tych względów wydaje się zupełnie uzasadnione
przypisanie projektu gałerii maswerkowych w Burgos mistrzowi Enricusowi. Na okres
działalności tego architekta datowane są również obie rozety - w fasadzie południowej
transeptu i w fasadzie zachodniej. Aczkolwiek znacznie się od siebie różnią, dla obydwu
przyjmuje się zbliżoną genezę — St. Denis (s. 127-128). Dla rozety południowej fasady
transeptowej w Burgos (ok. 1260) pierwowzorem byłaby analogicznie umieszczona rozeta
francuskiego opactwa (ok. 1245). Podobnie rozwiązano układ dośrodkowo ułożonych
trójlistnych arkadek, przy czym Burgos byłoby redukcją olbrzymiej rozety St. Denis.
Autor odrzuca natomiast najczęściej wskazywaną jako wzór rozetę północnego transeptu
katedry w Reims, mimo że właśnie tam występują podobnie jak w Burgos niewielkie łuki
trójlistne na obrzeżu. Ostatnio P. Kurmann stwierdził, że rozeta w Burgos stanowi
z punktu widzenia rozwoju stylu stopień pośredni między wzmiankowaną rozetą St. Denis
a rozetą tympanonu środkowego portalu katedry w Reims'", jednak zauważyć należy, że
w stosunku do tych filigranowych konstrukcji laskowanie kastylijskiej rozety jest dość
masywne, czym bardziej przypomina jednak rozetę północnej fasady transeptu Reims.
Rozeta zachodniej fasady w Burgos prezentuje natomiast zupełnie odmienny świat form.
Jest złożona z szeregu koncentrycznie ułożonych drobnych form: rozetek, wieloliści,
trójkątów sferycznych. W jej centrum dwa trójkąty równoboczne przecinają się tworząc
sześcioramienną gwiazdę. Powstała ona pod koniec przebudowy z łat 1260-80, kierowanej
przez mistrza Enricusa (s. 77). Jako analogie przywoływane są rozetowe dekoracje
szczytów transeptów St. Denis (ok. 1236), katedry paryskiej (1245, 1258) oraz szczytu
zachodniego St. Denis (przed 1281 — s. 127).
Faktycznie istniejące zbieżności ograniczają się do schematu kompozycji i kilku
motywów, natomiast nie wyjaśniają form istotnie nowych. Krystaliczne, drobne formy
rozety w Burgos mają charakter kalejdoskopowy — poszczególne motywy zatracają swoją
jednoznaczność i dają się odczytywać na kilka sposobów — np. motyw centralny można
interpretować jak wyżej, ale też jako sześciobok, do którego boków przylegają małe
trójkąty. Prześwity pomiędzy motywami (np. między rozetkami a obrzeżem) zaopatrzone
w „nosy", co dodatkowo zwiększa ambiwalencję — przestaje być jasne, co jest figurą a co
tłem. Również laskowanie — dość suche ijednolite nie ułatwia jednoznacznej interpretacji.
Mamy wzór przywodzący na myśl tkaninę - w niemalże „tekstylny" sposób organizujący
płaszczyznę. Nie wydaje się słuszne wywodzenie z tych samych źródeł dwóch tak różnych
rozet. Datowanie zachodniej należałoby chyba przesunąć na ok. 1300 — mamy tutaj
właściwe wszystkie cechy fazy stylowej kiedyś określanej jako „doktrynalny gotyk". Co
ciekawe, najbliższe znane mi analogie występują ponownie w Anglii — mam na myśli
tzw. „Kentish tracery" typ maswerku, jaki pojawia się tam u schyłku 13. wieku".
W Anglii lub zabytkach wiązanych z angielskimi wpływami występuje także motyw
sześcioramiennej gwiazdy: np. brama opactwa Bury St. Edmunds (ok. 1327)'*, fasada St.
Martin w Laon (schyłek 13 wieku)", katedra w Sienie". Nie jest jednak konieczne
P. Kurmann: La facade de la cathedrale de Reims. Architecture et sculpture des portails. Etude
archeologique et stylistique, Lausanne-Paris 1987, s. 27.
J. Bony: The English Decorated Style. Gothic Architecture Transformed 1250-1350, Oxford 1979,
s. 25-26.
" J. Evans: English Art 1307-1461, Oxford 1949 il. 56 (cyt. wg reprintu - New York 1981).
'* J. Bony, op. cit., s. 63, il. 355.
" ibidem, il. 360
151
poprzednika. Jego specjalnością jest łączenie rzeźby z architekturą (s.s.136-138). To
stanowisko nie wydaje się zupełnie słuszne — pominięto mianowicie istniejące podobień-
stwa maswerków. W Leon w nawach bocznych zastosowano maswerk w typie okien St.
Denis, które miały być pierwowzorem galerii w Burgos, a w triforium w Leon występują
stojące czwórłiście wpisane w okrąg. Z tych względów wydaje się zupełnie uzasadnione
przypisanie projektu gałerii maswerkowych w Burgos mistrzowi Enricusowi. Na okres
działalności tego architekta datowane są również obie rozety - w fasadzie południowej
transeptu i w fasadzie zachodniej. Aczkolwiek znacznie się od siebie różnią, dla obydwu
przyjmuje się zbliżoną genezę — St. Denis (s. 127-128). Dla rozety południowej fasady
transeptowej w Burgos (ok. 1260) pierwowzorem byłaby analogicznie umieszczona rozeta
francuskiego opactwa (ok. 1245). Podobnie rozwiązano układ dośrodkowo ułożonych
trójlistnych arkadek, przy czym Burgos byłoby redukcją olbrzymiej rozety St. Denis.
Autor odrzuca natomiast najczęściej wskazywaną jako wzór rozetę północnego transeptu
katedry w Reims, mimo że właśnie tam występują podobnie jak w Burgos niewielkie łuki
trójlistne na obrzeżu. Ostatnio P. Kurmann stwierdził, że rozeta w Burgos stanowi
z punktu widzenia rozwoju stylu stopień pośredni między wzmiankowaną rozetą St. Denis
a rozetą tympanonu środkowego portalu katedry w Reims'", jednak zauważyć należy, że
w stosunku do tych filigranowych konstrukcji laskowanie kastylijskiej rozety jest dość
masywne, czym bardziej przypomina jednak rozetę północnej fasady transeptu Reims.
Rozeta zachodniej fasady w Burgos prezentuje natomiast zupełnie odmienny świat form.
Jest złożona z szeregu koncentrycznie ułożonych drobnych form: rozetek, wieloliści,
trójkątów sferycznych. W jej centrum dwa trójkąty równoboczne przecinają się tworząc
sześcioramienną gwiazdę. Powstała ona pod koniec przebudowy z łat 1260-80, kierowanej
przez mistrza Enricusa (s. 77). Jako analogie przywoływane są rozetowe dekoracje
szczytów transeptów St. Denis (ok. 1236), katedry paryskiej (1245, 1258) oraz szczytu
zachodniego St. Denis (przed 1281 — s. 127).
Faktycznie istniejące zbieżności ograniczają się do schematu kompozycji i kilku
motywów, natomiast nie wyjaśniają form istotnie nowych. Krystaliczne, drobne formy
rozety w Burgos mają charakter kalejdoskopowy — poszczególne motywy zatracają swoją
jednoznaczność i dają się odczytywać na kilka sposobów — np. motyw centralny można
interpretować jak wyżej, ale też jako sześciobok, do którego boków przylegają małe
trójkąty. Prześwity pomiędzy motywami (np. między rozetkami a obrzeżem) zaopatrzone
w „nosy", co dodatkowo zwiększa ambiwalencję — przestaje być jasne, co jest figurą a co
tłem. Również laskowanie — dość suche ijednolite nie ułatwia jednoznacznej interpretacji.
Mamy wzór przywodzący na myśl tkaninę - w niemalże „tekstylny" sposób organizujący
płaszczyznę. Nie wydaje się słuszne wywodzenie z tych samych źródeł dwóch tak różnych
rozet. Datowanie zachodniej należałoby chyba przesunąć na ok. 1300 — mamy tutaj
właściwe wszystkie cechy fazy stylowej kiedyś określanej jako „doktrynalny gotyk". Co
ciekawe, najbliższe znane mi analogie występują ponownie w Anglii — mam na myśli
tzw. „Kentish tracery" typ maswerku, jaki pojawia się tam u schyłku 13. wieku".
W Anglii lub zabytkach wiązanych z angielskimi wpływami występuje także motyw
sześcioramiennej gwiazdy: np. brama opactwa Bury St. Edmunds (ok. 1327)'*, fasada St.
Martin w Laon (schyłek 13 wieku)", katedra w Sienie". Nie jest jednak konieczne
P. Kurmann: La facade de la cathedrale de Reims. Architecture et sculpture des portails. Etude
archeologique et stylistique, Lausanne-Paris 1987, s. 27.
J. Bony: The English Decorated Style. Gothic Architecture Transformed 1250-1350, Oxford 1979,
s. 25-26.
" J. Evans: English Art 1307-1461, Oxford 1949 il. 56 (cyt. wg reprintu - New York 1981).
'* J. Bony, op. cit., s. 63, il. 355.
" ibidem, il. 360