RECENZJE I OMÓWIENIA

157

tycznej i architektonicznej; wiązane jest przeważnie z tradycją ,,Młodej Polski". Zresztą
zauważmy tytułem dygresji, termin ,,postmodernizm" nie przyjął się —jak do tej pory
w polskiej krytyce artystycznej. Nie tylko chyba zaważyło na tym odmienne od
anglosaskiej rozumienie ,,modernizmu", ale też całkowity niemal uwiąd tej formy
aktywności kulturowej w latach osiemdziesiątych, a więc w czasie, gdy słowo to robi
oszałamiającą karierę. Warto tu jedynie wspomnieć o kompetentnej próbie rekapitulacji
zjawiska sformułowanej przez Marcina Giżyckiego^. W chwili gdy piszę te słowa,
wspomniany autor przygotowuje pierwszą i o ile mi wiadomo — jedyną antologię
tekstów dotyczących postmodernizmu* *. Natomiast znacznie szerszy zasięg pojęcie to
zyskało w polskim środowisku architektonicznym, zarówno jeśli chodzi o praktykę
artystyczną jak refleksję krytyczną i teoretyczną^, co można tłumaczyć faktem, że w tym
obszarze — o czym niżej — postmodernizm rozumiany jest najbardziej chyba precyzyjnie.
Termin ,.postmodernizm" zanim trafił do krytyki artystycznej stosowany był w różnych
sytuacjach. Prawdopodobnie po raz pierwszy użył go Arnold Toynbee w odniesieniu do
dość odległej epoki, drugiej połowy XIX wieku. Wszakże kariera terminu w tym sensie,
w jakim obecnie funkcjonuje, rozpoczyna się od Daniela Bella, socjloga piszącego w 1959
roku o postmodernistycznym społeczeństwie, inaczej — o społeczeństwie postindustrial-
nym, masowym, zorganizowanym przy pomocy ,,mass—mediów"^. Podejmują go później
krytycy: Ihab Hassan, Frank Kermode, Calvin Tomkins, Christopher Butler i inni. Warto
zwrócić uwagę na książkę tego ostatniego, jako na dość charakterystyczne choć mało
oryginalne pojmowanie pojęcia^. Cezurą historyczną między modernizmem i postmoder-
nizmem jest tu połowa wieku. Tacy artyści jak Picasso, Matisse, to moderniści; natomiast
Cage, Stockhausen, Robbe—Griłlet, Newman, Le Witt, to postmoderniści. Kluczem do
rozumienia postmodernizmu jest pojęcie ,,innowacji", całkowite zerwanie z przeszłością.
Motto postmodernizmu, według Butlera, stanowi slogan dadaistów: ,,nie chcę wiedzieć,
czy ktoś był przede mną". Dowodzić ma ono też silnego powiązania modernizmu
i postmodernizmu. Ten drugi jest zatem w tekście Butlera — kontynuacją pierwszego.
Przyjmowanie cezury połowy wieku jest - jak wspominałem - dość powszechnym
zabiegiem periodyzacyjnym. Na przykład Rosalind Krauss, w połowywanej już pracy,
posługuje się analogicznym modelem. Moderniści więc to: Picasso, Giacometti, Rodin;
postmoderniści: Pollock, Sol Le Witt, Richard Serra. Warto zwrócić uwagę na ostatnie
nazwiska, na twórczość minimal artu, gdyż tu właśnie autorka dostrzega istotne rysy
rzeźby postmodernistycznej w odróżnieniu od rzeźby modernistycznej. Ta ostatnia to
rzeźba wyizolowana, samodzielna, autonomiczna wobec otoczenia; rzeźba postmodernis-
tyczna natomiast odwrotnie — buduje cały szereg logicznych związków z otaczającą
przestrzenią^.
Wśród autorów piszących o postmodernizmie nie ma jednak zgody co do tego, czy jest
on bardziej kontynuacją, czy zerwaniem z modernizmem. Kwestia ta stanowi jedną
z głównych osi dyskusji w tym kręgu. Podkreśla się z jednej strony, że postmodernizm
kontynuuje, niejako logicznie, modernizm. Postuluje się wręcz, aby postmodernizm
stanowił syntezę literatury premodernistycznej i modernistycznej^. Z drugiej jednak
strony słychać głosy interpretujące postmodernizm jak antymodernizm. Wedle tych opinii

s M. Giżycki, Kłopoty z postmodernizmem. Przyczynek do języka polskiej krytyki artystycznej,(w:)
Sztuka polska po 1945 roku, Warszawa 1987, s. 279-289.
* Praca ma się ukazać w wydawnictwie Ośrodka Teatralnego Akademii Ruchu. Instytut Sztuki PAN
zorganizował też konferencję na temat postmodernizmu (Warszawa, czerwiec 1988).
^ Por. m.in. działalność grupy ,,Dom i Miasto".
" Por. J. Roberts, Post? Modern? Ism?, „Art Monthly" 1982, nr 60.
* Ch. Butler, After the Wake. An Essay on the Contemporary Avant-Garde, Oxford 1980.
' R. Krauss, op. cit., s. 276-290.
^ J. Barth, Postmodernizm: Literatura odnowy, Literatura na Świecie, 1982, nr 5-6.