DOI Heft:
Recenzje i omówienia
DOI Artikel:Piotrowski, Piotr: W kręgu dyskusji postmodernistycznych
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28178#0198
160
RECENZJE I OMÓWIENIA
temu światu. Zanik nadrzędnego systemu i — co za tym idzie — atomizacja świata,
prowadzi do utraty uporządkowanej skali ocen, wspólnych wartości. Współczesny świat
odrzuca wspólne nowożytnej kulturze ,,wielkie tematy" (,,grands recits"), utopie, takie
jak: wolność człowieka, emancypacja pracownika, wizje nieantagonistycznego społeczeń-
stwa, rozwój nauki i postęp cywilizacyjny.
Sugestywnie sformułowana przez Lyotarda wizja naszej kondycji, choć wywołuje
niekiedy bardzo istotne polemiki (Habermas), silnie zaciążyła na piszących o postmoder-
nizmie. Anglosascy badacze zapatrzeni są też w tworzoną przez Francuzów metodę, którą
nie zawsze można nazwać ,,poststrukturalistyczną". Powoływani są tu bowiem często
tacy teoretycy jak Roland Barthes czy Claude Levi-Strauss, a więc koryfeusze struk-
turalizmu. Przykładem mogą być analizy Rosalind Krauss. Stąd też jeden z krytyków
skłonny jest nazywać prace tej autorki (i innych) bardziej mianem „późnomodernistycz-
nych", niż ,,postmodernistycznych"^.
Przenoszenie dyskusji z płaszczyzny metodologicznej na płaszczyznę polityczną jest
- trzeba przyznać dość popularne i Foster bynajmniej nie należy do outsiderów. Można
by rzec, że stanowi ono charakterystyczny element pewnej formacji intelektualnej,
ukształtowanej w późnych łatach sześćdziesiątych, w perspektywie oddziaływania tzw.
nowej lewicy. Wielu wychodzących z tego założenia badaczy, pisarzy i artystów, deklaruje
sprzeciw i krytykę status quo. Sens działalności artystycznej, postmodernistycznej,
upatrują oni w przekraczaniu granic sztuki w kierunku angażowania się w demitologizację
współczesnej rzeczywistości^. Charakterystycznym głosem dła tego typu myślenia jest
wypowiedź brytyjskiego artysty Victora Burgina^. Punkt wyjścia jego książki stanowi
sytuacja sztuki konceptualnej, w którą sam — jako twórca — jest uwikłany. Pisze, że
konceptualizm był rewoltą przeciw modernizmowi, sztuce autonomicznej, zlokalizowanej
wtzw. humanistycznej, nowożytnej tradycji, sztuce sytuującej się poza historią, w obszarze
uniwersalnych praw ducha ludzkiego. Modernizm, rozpoczynający się w epoce renesansu,
wypełnił się w pracach Greenberga. Był to ostatni jego akord. Wraz z końcem modernizmu
kończy się też ,.teoria sztuki", a więc refleksja nad wyizolowaną z rzeczywistości
aktywnością człowieka. Postmodernistyczna estetyka nie odwołuje się już do tak pojętej
teorii lecz do marksizmu, feminizmu, psychoanalizy i semiotyki. Punktem zwrotnym
i zarazem spektakularnym, jest rok 1968, stanowiący moment zasadniczego otwarcia
sztuki, zwłaszcza sztuki konceptualnej, na historię. Tu z całą wyrazistością — zdaniem
Burgina - rodzi się potrzeba demaskatorskiej funkcji sztuki i odrzucenia jej autonomicz-
nych pozycji. Jednocześnie Burgin dystansuje się —jak to nazywa wobec postmoder-
nizmu reakcyjnego, klimatu, który towarzyszy przede wszystkim architekturze, budo-
wanego wokół takich pojęć jak: rodzimość, pastisz, historyzm, etc.
Tekst brytyjskiego artysty jest , jak wspominałem, dość typowy. Charakterystyczna
wydaje się nie tylko jego postawa, lecz też żonglowanie rozmaitymi, modnymi pojęciami,
gdzie psychoanaliza łączy się z marksizmem, a semiotyka z feminizmem, tworząc bardzo
swoisty język i stylistykę wypowiedzi. Na przeciwległym biegunie, jeżeli chodzi o intelek-
tualne perspektywy, lecz niejako z tej ,,samej" strony barykady, w dyskusji o potrzebie
,,otwarcia sztuki na historię", sytuuje się książka Brandona Taylora^. Tu mianowicie to
Postmodern Culture, ed. H. Foster, London 1985 (pierwotnie praca ukazała się w wydawnictwie Bay
Press w 1983 r.).
Por. O. Dilnot: What is the Post-Modern?, „Art History" 1986, t. 9, nr 2.
2- J.F. Lyotard: La condition postmodern. Rapport sur le savoir, Paris 1979.
^ C. Diłnot, op. cit.
^ Por. Ch. Harrison: Present Art and British Art, „Artscribe 1985 / 1986, nr 55.
^ V. Durgin: The End of Art Theory. Criticism and Postmodernity, London 1986.
^ B. Taylor: Modernism, Post-Modernism, Realism. A Critical Perspective for Art, Winchester 1987.
RECENZJE I OMÓWIENIA
temu światu. Zanik nadrzędnego systemu i — co za tym idzie — atomizacja świata,
prowadzi do utraty uporządkowanej skali ocen, wspólnych wartości. Współczesny świat
odrzuca wspólne nowożytnej kulturze ,,wielkie tematy" (,,grands recits"), utopie, takie
jak: wolność człowieka, emancypacja pracownika, wizje nieantagonistycznego społeczeń-
stwa, rozwój nauki i postęp cywilizacyjny.
Sugestywnie sformułowana przez Lyotarda wizja naszej kondycji, choć wywołuje
niekiedy bardzo istotne polemiki (Habermas), silnie zaciążyła na piszących o postmoder-
nizmie. Anglosascy badacze zapatrzeni są też w tworzoną przez Francuzów metodę, którą
nie zawsze można nazwać ,,poststrukturalistyczną". Powoływani są tu bowiem często
tacy teoretycy jak Roland Barthes czy Claude Levi-Strauss, a więc koryfeusze struk-
turalizmu. Przykładem mogą być analizy Rosalind Krauss. Stąd też jeden z krytyków
skłonny jest nazywać prace tej autorki (i innych) bardziej mianem „późnomodernistycz-
nych", niż ,,postmodernistycznych"^.
Przenoszenie dyskusji z płaszczyzny metodologicznej na płaszczyznę polityczną jest
- trzeba przyznać dość popularne i Foster bynajmniej nie należy do outsiderów. Można
by rzec, że stanowi ono charakterystyczny element pewnej formacji intelektualnej,
ukształtowanej w późnych łatach sześćdziesiątych, w perspektywie oddziaływania tzw.
nowej lewicy. Wielu wychodzących z tego założenia badaczy, pisarzy i artystów, deklaruje
sprzeciw i krytykę status quo. Sens działalności artystycznej, postmodernistycznej,
upatrują oni w przekraczaniu granic sztuki w kierunku angażowania się w demitologizację
współczesnej rzeczywistości^. Charakterystycznym głosem dła tego typu myślenia jest
wypowiedź brytyjskiego artysty Victora Burgina^. Punkt wyjścia jego książki stanowi
sytuacja sztuki konceptualnej, w którą sam — jako twórca — jest uwikłany. Pisze, że
konceptualizm był rewoltą przeciw modernizmowi, sztuce autonomicznej, zlokalizowanej
wtzw. humanistycznej, nowożytnej tradycji, sztuce sytuującej się poza historią, w obszarze
uniwersalnych praw ducha ludzkiego. Modernizm, rozpoczynający się w epoce renesansu,
wypełnił się w pracach Greenberga. Był to ostatni jego akord. Wraz z końcem modernizmu
kończy się też ,.teoria sztuki", a więc refleksja nad wyizolowaną z rzeczywistości
aktywnością człowieka. Postmodernistyczna estetyka nie odwołuje się już do tak pojętej
teorii lecz do marksizmu, feminizmu, psychoanalizy i semiotyki. Punktem zwrotnym
i zarazem spektakularnym, jest rok 1968, stanowiący moment zasadniczego otwarcia
sztuki, zwłaszcza sztuki konceptualnej, na historię. Tu z całą wyrazistością — zdaniem
Burgina - rodzi się potrzeba demaskatorskiej funkcji sztuki i odrzucenia jej autonomicz-
nych pozycji. Jednocześnie Burgin dystansuje się —jak to nazywa wobec postmoder-
nizmu reakcyjnego, klimatu, który towarzyszy przede wszystkim architekturze, budo-
wanego wokół takich pojęć jak: rodzimość, pastisz, historyzm, etc.
Tekst brytyjskiego artysty jest , jak wspominałem, dość typowy. Charakterystyczna
wydaje się nie tylko jego postawa, lecz też żonglowanie rozmaitymi, modnymi pojęciami,
gdzie psychoanaliza łączy się z marksizmem, a semiotyka z feminizmem, tworząc bardzo
swoisty język i stylistykę wypowiedzi. Na przeciwległym biegunie, jeżeli chodzi o intelek-
tualne perspektywy, lecz niejako z tej ,,samej" strony barykady, w dyskusji o potrzebie
,,otwarcia sztuki na historię", sytuuje się książka Brandona Taylora^. Tu mianowicie to
Postmodern Culture, ed. H. Foster, London 1985 (pierwotnie praca ukazała się w wydawnictwie Bay
Press w 1983 r.).
Por. O. Dilnot: What is the Post-Modern?, „Art History" 1986, t. 9, nr 2.
2- J.F. Lyotard: La condition postmodern. Rapport sur le savoir, Paris 1979.
^ C. Diłnot, op. cit.
^ Por. Ch. Harrison: Present Art and British Art, „Artscribe 1985 / 1986, nr 55.
^ V. Durgin: The End of Art Theory. Criticism and Postmodernity, London 1986.
^ B. Taylor: Modernism, Post-Modernism, Realism. A Critical Perspective for Art, Winchester 1987.