DOI issue:
Rozprawy
DOI article:Juszkiewicz, Piotr: Anarchizm i transcendencja: o tradycji artystycznej ready-mades
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.28183#0052
26
PIOTR JUSZKIEWICZ
zeń rekonstrukcja wyglądu świata przypominałaby przeglądanie, klatka po klatce, fil-
mowej taśmy, nieciągłych wizerunków ciągłej rzeczywistości. „Zdejmujemy widoki
niemal migawkowe z przechodzącej rzeczywistości” — pisał Bergson — „mecha-
nizm naszego poznania jest natury kinematograficznej”21.
Zaplanowane spotkanie z ready-made mogłoby zatem unaocznić ów migawkowy
charakter oglądu rzeczywistości, a przez to wytrącić obserwatora z percepcyjnej rutyny,
która powoduje, że niepełny i nieadekwatny odbiór zewnętrznego świata uznajemy za
naturalny i zgodny z istniejącym stanem rzeczy. Przekraczanie rutyny widzenia jest
również tematem innej notatki Duchampa, traktującej o „kwestii wystawowych okien”:
„The question ot shop windows
To undergo the interrogation of shop windows
The exigency of the shop window
The shop window proof of the existence of the outside world
When one undergoes the examination of the shop window, one also
pronounces one's sentence. In fact, one’s choice is „round trip”.
From the demands of the shop windows, from the inevitable response
to shop windows, my choice is determinated. No obstinacy, ad absurdum,
of hiding the coition through a glass pane with one or many objects of
the shop window. The penalty consists in cutting the pane and in
feeling regret as soon as possesion is consummated. Q. E. D"23.
Jak sugeruje notatka, przekroczenie percepcyjnych schematów dokonać można dzięki
wystawowemu oknu, szybie czy raczej samemu faktowi wystawiania. Pozbawiony w ta-
kiej sytuacji swego właściwego, użytkowego kontekstu przedmiot daje się zobaczyć
w inny, odmienny od ukształtowanego pragmatyką sposób. Pojawienie się w notatce
odniesień seksualnych (spółkowanie przez szybę) dowodziłoby przekonania artysty
o szczególnej intensywności i niezwykłości owego innego widzenia, któremu kres kład-
łyby zbicie szyby i konsumpcja przedmiotu, przywracającego jego funkcję pragmaty-
czną i ustanawiające na powrót ogląd ograniczony intelektem.
Na tym wszakże problem się nie wyczerpuje. Duchamp bowiem pisze o żądaniach
(pragnieniach) wystawowych okien i ujawniających się kwestiach ontologicznych. Wy-
stawowe okno domaga się zobaczenia, ale to co ostatecznie zostaje zobaczone jest prze-
cież wizją obserwatora, nietożsamą z tym, co jest jej przedmiotem. Określenie ,round
trip” („podróż po kole”) wydaje się opisywać tę złożoną sytuację widzenia. Jej za-
mknięty obieg powstawałby jako efekt żądania (pragnienia), by zostać zobaczonym,
z jednej strony, i wytworzonej, jako odpowiedź na owo żądanie, w umyśle obserwatora
wizji tego, co on z kolei pragnie zobaczyć, z drugiej. Sytuacja zamkniętego obiegu
spojrzeń komplikuje się jeszcze bardziej w przypadku Wielkiej szyby (Panna młoda roze-
brana przez swoich kawalerów jednak, 1915 - 1922). Tutaj bowiem i „panna młoda”
i „kawalerowie” są przecież z założenia samoświadomymi podmiotami. A zatem każde
z nich pragnie być zobaczonym przez drugiego. Oto „panna młoda” i „kawalerowie”,
izolowani od siebie, mają do dyspozycji jedynie wytworzone przez siebie wizerunki
przedmiotu erotycznego pragnienia i, co więcej, także widzenie siebie osiągają jako
21 Ibidem, s. 267.
22 H. Berg son. Pamięć i życie, Warszawa 1988, s. 5.
23 The Essential, op. cit., s. 74.
PIOTR JUSZKIEWICZ
zeń rekonstrukcja wyglądu świata przypominałaby przeglądanie, klatka po klatce, fil-
mowej taśmy, nieciągłych wizerunków ciągłej rzeczywistości. „Zdejmujemy widoki
niemal migawkowe z przechodzącej rzeczywistości” — pisał Bergson — „mecha-
nizm naszego poznania jest natury kinematograficznej”21.
Zaplanowane spotkanie z ready-made mogłoby zatem unaocznić ów migawkowy
charakter oglądu rzeczywistości, a przez to wytrącić obserwatora z percepcyjnej rutyny,
która powoduje, że niepełny i nieadekwatny odbiór zewnętrznego świata uznajemy za
naturalny i zgodny z istniejącym stanem rzeczy. Przekraczanie rutyny widzenia jest
również tematem innej notatki Duchampa, traktującej o „kwestii wystawowych okien”:
„The question ot shop windows
To undergo the interrogation of shop windows
The exigency of the shop window
The shop window proof of the existence of the outside world
When one undergoes the examination of the shop window, one also
pronounces one's sentence. In fact, one’s choice is „round trip”.
From the demands of the shop windows, from the inevitable response
to shop windows, my choice is determinated. No obstinacy, ad absurdum,
of hiding the coition through a glass pane with one or many objects of
the shop window. The penalty consists in cutting the pane and in
feeling regret as soon as possesion is consummated. Q. E. D"23.
Jak sugeruje notatka, przekroczenie percepcyjnych schematów dokonać można dzięki
wystawowemu oknu, szybie czy raczej samemu faktowi wystawiania. Pozbawiony w ta-
kiej sytuacji swego właściwego, użytkowego kontekstu przedmiot daje się zobaczyć
w inny, odmienny od ukształtowanego pragmatyką sposób. Pojawienie się w notatce
odniesień seksualnych (spółkowanie przez szybę) dowodziłoby przekonania artysty
o szczególnej intensywności i niezwykłości owego innego widzenia, któremu kres kład-
łyby zbicie szyby i konsumpcja przedmiotu, przywracającego jego funkcję pragmaty-
czną i ustanawiające na powrót ogląd ograniczony intelektem.
Na tym wszakże problem się nie wyczerpuje. Duchamp bowiem pisze o żądaniach
(pragnieniach) wystawowych okien i ujawniających się kwestiach ontologicznych. Wy-
stawowe okno domaga się zobaczenia, ale to co ostatecznie zostaje zobaczone jest prze-
cież wizją obserwatora, nietożsamą z tym, co jest jej przedmiotem. Określenie ,round
trip” („podróż po kole”) wydaje się opisywać tę złożoną sytuację widzenia. Jej za-
mknięty obieg powstawałby jako efekt żądania (pragnienia), by zostać zobaczonym,
z jednej strony, i wytworzonej, jako odpowiedź na owo żądanie, w umyśle obserwatora
wizji tego, co on z kolei pragnie zobaczyć, z drugiej. Sytuacja zamkniętego obiegu
spojrzeń komplikuje się jeszcze bardziej w przypadku Wielkiej szyby (Panna młoda roze-
brana przez swoich kawalerów jednak, 1915 - 1922). Tutaj bowiem i „panna młoda”
i „kawalerowie” są przecież z założenia samoświadomymi podmiotami. A zatem każde
z nich pragnie być zobaczonym przez drugiego. Oto „panna młoda” i „kawalerowie”,
izolowani od siebie, mają do dyspozycji jedynie wytworzone przez siebie wizerunki
przedmiotu erotycznego pragnienia i, co więcej, także widzenie siebie osiągają jako
21 Ibidem, s. 267.
22 H. Berg son. Pamięć i życie, Warszawa 1988, s. 5.
23 The Essential, op. cit., s. 74.