DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Labuda, Adam S.: Cnota i grzech w gdańskiej Tablicy Dziesięciorga Przykazań: czyli jak rzeczywistość przedstawienia obrazowego s(po)tyka się z rzeczywistością miasta późnośredniowiecznego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28098#0083
CNOTA I GRZECH W GDAŃSKIEJ TABLICY DZIESIĘCIORGA PRZYKAZAŃ
81
Boga ślubują sobie wierność31. Słowa anioła, podane przez napis, mogą
więc brzmieć jak przestroga zawężająca ich sens do konkretnego proble-
mu zdrady małżeńskiej. Artystyczne ujęcie sceny ślubu - akcentujące
uroczysty nastrój, umiar i skromność - nadaje wyłącznie pozytywny cha-
rakter scenie z lewej, co skłania do wykładni następującej: ukazana jest
instytucja, w ramach której fizyczne kontakty kobiety i mężczyzny są nie
tylko dopuszczalne i czyste, ale także przez Kościół pobłogosławione.
Aby unaocznić wykroczenie przeciw szóstemu przykazaniu, sięga ar-
tysta po dobrze znaną obrazową formułę Ogrodu Rozkoszy32. Szatan trzy-
ma napis powtarzający niemal dokładnie inskrypcję z drzeworytu heidel-
berskiego, ale przejętą z tamtejszego przykazania dziewiątego: „Twój
mąż jest stary i zimny, kochaj więc tego, który jest pięknego kształtu”33.
Zamiana ta nie narusza istoty obu nakazów, gdyż zakresy ich się pokry-
wają. Napis interpretuje scenę w duchu grzechu małżeńskiej niewierno-
ści, ale związek obu elementów jest luźny, oczywista bowiem i jakby bez-
pośrednio dana jest ogólniejsza wymowa frywolnej scenki. Bujna
roślinność jej miejsca, wyrafinowane, pełne kokieterii zachowanie się jej
aktorów, ich strój, wskazują, że panuje tu stan zmysłowych przyjemności.
Odwołanie się w tym przypadku do obrazowego stereotypu Ogi'odu Roz-
koszy rozciąga znaczenie wyobrażenia na wszelki występek przeciw czy-
stości, który jest identyczny dla wielu komentatorów z przywarą określa-
ną mianem Luxuria34.
Ubiory postaci i w tej kwaterze mają funkcję znaczącą. W scenie ślubu
niewiasty noszą futra sobolowe albo długie, wykonane z grubego sukna
płaszcze z brokatowym obszyciem. Narzeczony ma na sobie długą do ko-
lan, wykonaną z obfitego materiału i obszytą futerkiem tunikę, a na to
narzucone krótsze rozcięte po bokach okrycie wierzchnie. Na stronie
31 Przedstawienia postępowania zgodnego z szóstym przykazaniem występują rzadko
w późnym średniowieczu: ponownie spotykamy je w Thann i Nonnberg, w wersji ikonogra-
ficznie zbliżonej do sceny gdańskiej. Por. Lechner, Zur Ikonographie, op.cit., Anhang I, 2, 5.
32 Por. sztychy Mistrza E.S. o tej tematyce - zwłaszcza tzw. mały Ogród Miłości (ił. 16)
i Ogród Miłości z graczami w szachy (L. 207, L. 214). K.P.F. Moxey, Master E.S. and the
folly of love („Simiolus”, 11, 1980, s. 125 nn.) i T. Vignau-Wilberg, Höfische Minne und
Bürgermoral in der Graphik um 1500, (w:) Wort und Bild in der niederländischen Kunst
und Literatur des 16. und 17. Jahrhunderts, Erfstadt 1984, s. 43 nn. akcentują, że niektó-
re sztychy Mistrza E.S. stanowią mieszczańską satyrę na dworski ideał miłości (Minne).
Por. też H. Bevers, Meister E.S. Ein oberrheinischer Kupferstecher der Spätgotik, Katalog
wystawy, München 1986, nr 94-98.
Tradycję niderlandzką (zwłaszcza Mistrz Ogrodów Miłości) i niemiecką omawia w nie-
publikowanej pracy doktorskiej R. S. F avis, The garden of love in fifteenth century Nether-
landish and German engravings. Some studies in secular iconography in the late middle
ages and early renaissance, University of Pennsylvania 1974.
33 Werner, op.cit., s. 40.
34 Geffcken, op.cit., s. 78 n.
81
Boga ślubują sobie wierność31. Słowa anioła, podane przez napis, mogą
więc brzmieć jak przestroga zawężająca ich sens do konkretnego proble-
mu zdrady małżeńskiej. Artystyczne ujęcie sceny ślubu - akcentujące
uroczysty nastrój, umiar i skromność - nadaje wyłącznie pozytywny cha-
rakter scenie z lewej, co skłania do wykładni następującej: ukazana jest
instytucja, w ramach której fizyczne kontakty kobiety i mężczyzny są nie
tylko dopuszczalne i czyste, ale także przez Kościół pobłogosławione.
Aby unaocznić wykroczenie przeciw szóstemu przykazaniu, sięga ar-
tysta po dobrze znaną obrazową formułę Ogrodu Rozkoszy32. Szatan trzy-
ma napis powtarzający niemal dokładnie inskrypcję z drzeworytu heidel-
berskiego, ale przejętą z tamtejszego przykazania dziewiątego: „Twój
mąż jest stary i zimny, kochaj więc tego, który jest pięknego kształtu”33.
Zamiana ta nie narusza istoty obu nakazów, gdyż zakresy ich się pokry-
wają. Napis interpretuje scenę w duchu grzechu małżeńskiej niewierno-
ści, ale związek obu elementów jest luźny, oczywista bowiem i jakby bez-
pośrednio dana jest ogólniejsza wymowa frywolnej scenki. Bujna
roślinność jej miejsca, wyrafinowane, pełne kokieterii zachowanie się jej
aktorów, ich strój, wskazują, że panuje tu stan zmysłowych przyjemności.
Odwołanie się w tym przypadku do obrazowego stereotypu Ogi'odu Roz-
koszy rozciąga znaczenie wyobrażenia na wszelki występek przeciw czy-
stości, który jest identyczny dla wielu komentatorów z przywarą określa-
ną mianem Luxuria34.
Ubiory postaci i w tej kwaterze mają funkcję znaczącą. W scenie ślubu
niewiasty noszą futra sobolowe albo długie, wykonane z grubego sukna
płaszcze z brokatowym obszyciem. Narzeczony ma na sobie długą do ko-
lan, wykonaną z obfitego materiału i obszytą futerkiem tunikę, a na to
narzucone krótsze rozcięte po bokach okrycie wierzchnie. Na stronie
31 Przedstawienia postępowania zgodnego z szóstym przykazaniem występują rzadko
w późnym średniowieczu: ponownie spotykamy je w Thann i Nonnberg, w wersji ikonogra-
ficznie zbliżonej do sceny gdańskiej. Por. Lechner, Zur Ikonographie, op.cit., Anhang I, 2, 5.
32 Por. sztychy Mistrza E.S. o tej tematyce - zwłaszcza tzw. mały Ogród Miłości (ił. 16)
i Ogród Miłości z graczami w szachy (L. 207, L. 214). K.P.F. Moxey, Master E.S. and the
folly of love („Simiolus”, 11, 1980, s. 125 nn.) i T. Vignau-Wilberg, Höfische Minne und
Bürgermoral in der Graphik um 1500, (w:) Wort und Bild in der niederländischen Kunst
und Literatur des 16. und 17. Jahrhunderts, Erfstadt 1984, s. 43 nn. akcentują, że niektó-
re sztychy Mistrza E.S. stanowią mieszczańską satyrę na dworski ideał miłości (Minne).
Por. też H. Bevers, Meister E.S. Ein oberrheinischer Kupferstecher der Spätgotik, Katalog
wystawy, München 1986, nr 94-98.
Tradycję niderlandzką (zwłaszcza Mistrz Ogrodów Miłości) i niemiecką omawia w nie-
publikowanej pracy doktorskiej R. S. F avis, The garden of love in fifteenth century Nether-
landish and German engravings. Some studies in secular iconography in the late middle
ages and early renaissance, University of Pennsylvania 1974.
33 Werner, op.cit., s. 40.
34 Geffcken, op.cit., s. 78 n.