DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Labuda, Adam S.: Cnota i grzech w gdańskiej Tablicy Dziesięciorga Przykazań: czyli jak rzeczywistość przedstawienia obrazowego s(po)tyka się z rzeczywistością miasta późnośredniowiecznego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28098#0096
94
ADAM S. LABUDA
nocą66. Z kolei w scenie pozytywnej - rzadko demonstrowanej - występu-
ją na fresku kobieta przy kądzieli i mężczyzna rąbiący drzewo jako przy-
kłady pracowitego życia; w kwaterze gdańskiej jeden z mężczyzn trzyma
siekierę, a więc i w tym motywie należy dostrzec refleks jakiejś tradycji
obrazowej, której częściami składowymi są freski w Nonnberg i tablica
gdańska.
Już w przedstawieniach drugiego i piątego przykazania podział ludzi
wedle kryteriów etycznych powiązany został z rozwarstwieniem społecz-
nym miasta. Kryterium ubioru pozwala rozpoznać, że obie strony wyob-
rażenia przykazania siódmego, zarówno pozytywna, jak negatywna, wy-
pełnione są wizerunkami osób ze społecznych dołów, wręcz społecznego
marginesu. Zauważmy ponadto, że negatywne wydarzenie wiąże w jakiś
sposób postacie po lewej, pozytywnej stronie kwatery. Warstwy posiada-
jące i rządzące w mieście nie wpadają, zdaje się mówić obraz, w pułapkę
trywialnego, pospolitego złodziejstwa.
W przedstawieniu ósmego przykazania („Nie mów świadectwa fałszy-
wego”) z lewej strony widzimy posłusznych zakazowi; opuszczają pomie-
szczenie, w którym - z prawej - dokonuje się fałszywe zeznanie (il. 17).
Russin stwierdził, że ukazano tu znane późnośredniowiecznej ikonografii
biblijne egzemplum tego wykroczenia: Zuzannę i starców (Proroctwo Da-
niela 13, 1-64)67. W rzeczy samej, kwatera ukazuje dwóch starców, któ-
rzy — zgodnie z tekstem biblijnym - położyli ręce na głowie młodej kobie-
ty i świadczą fałszywie przeciw niej; dzieje się to, jak należy sądzić,
wobec Joakima, męża Zuzanny. Poza tą sytuacją brak jest w przedsta-
wieniu jakichkolwiek innych wskazań, że chodzi o kontekst biblijny.
W tym zapewne tkwi przyczyna, że Russin mówił tu o , jakiejś miesz-
czańskiej legendzie o Zuzannie”68. Akcja rozgrywa się we wnętrzu chara-
kteryzowanym jako urzędowe. Ławy (ławników?) pod ścianami i kotara
wskazują na pomieszczenie sądowe. Mężczyzna w mieszczańskim stroju
(wysoki kapelusz, futrem obrębione ubranie spodnie i długi płaszcz) zdaje
się - być może jako ławnik - wyprowadzać publiczność z sali, by zade-
monstrować, że dokonuje się rzecz sprzeczna z prawem. Jakkolwiek in-
terpretować elementy sceny, sama jej literacka podstawa dopuszcza aso-
cjacje prawno-sądowe. Historia Zuzanny traktowana była bowiem jako
przestroga przed fałszywym oskarżeniem i niezgodnym z prawdą świad-
fae Por. podobnie ujętą scenę wykroczenia przeciw siódmemu przykazaniu w St. Valen-
tin bei Pfalzen - małżeńska para pozostaje tu jednak pogrążona we śnie, nieświadoma obe-
cności złodziei; Oberhaidacher-Herzig, op.cit., s. 192.
67 Russin, op.cit., s. 115.
68 Tamże. Historia Zuzanny jako ilustracja przykazania była wtedy często stosowana -
por. np. Tablicę Dziesięciorga Przykazań w Hanowerze, Landesgalerie (por. Stange,
op.cit., nr 757) i drzeworyt L. Cranacha St. (Lechner, Zehn Gebote, op.cit., s. 567).
ADAM S. LABUDA
nocą66. Z kolei w scenie pozytywnej - rzadko demonstrowanej - występu-
ją na fresku kobieta przy kądzieli i mężczyzna rąbiący drzewo jako przy-
kłady pracowitego życia; w kwaterze gdańskiej jeden z mężczyzn trzyma
siekierę, a więc i w tym motywie należy dostrzec refleks jakiejś tradycji
obrazowej, której częściami składowymi są freski w Nonnberg i tablica
gdańska.
Już w przedstawieniach drugiego i piątego przykazania podział ludzi
wedle kryteriów etycznych powiązany został z rozwarstwieniem społecz-
nym miasta. Kryterium ubioru pozwala rozpoznać, że obie strony wyob-
rażenia przykazania siódmego, zarówno pozytywna, jak negatywna, wy-
pełnione są wizerunkami osób ze społecznych dołów, wręcz społecznego
marginesu. Zauważmy ponadto, że negatywne wydarzenie wiąże w jakiś
sposób postacie po lewej, pozytywnej stronie kwatery. Warstwy posiada-
jące i rządzące w mieście nie wpadają, zdaje się mówić obraz, w pułapkę
trywialnego, pospolitego złodziejstwa.
W przedstawieniu ósmego przykazania („Nie mów świadectwa fałszy-
wego”) z lewej strony widzimy posłusznych zakazowi; opuszczają pomie-
szczenie, w którym - z prawej - dokonuje się fałszywe zeznanie (il. 17).
Russin stwierdził, że ukazano tu znane późnośredniowiecznej ikonografii
biblijne egzemplum tego wykroczenia: Zuzannę i starców (Proroctwo Da-
niela 13, 1-64)67. W rzeczy samej, kwatera ukazuje dwóch starców, któ-
rzy — zgodnie z tekstem biblijnym - położyli ręce na głowie młodej kobie-
ty i świadczą fałszywie przeciw niej; dzieje się to, jak należy sądzić,
wobec Joakima, męża Zuzanny. Poza tą sytuacją brak jest w przedsta-
wieniu jakichkolwiek innych wskazań, że chodzi o kontekst biblijny.
W tym zapewne tkwi przyczyna, że Russin mówił tu o , jakiejś miesz-
czańskiej legendzie o Zuzannie”68. Akcja rozgrywa się we wnętrzu chara-
kteryzowanym jako urzędowe. Ławy (ławników?) pod ścianami i kotara
wskazują na pomieszczenie sądowe. Mężczyzna w mieszczańskim stroju
(wysoki kapelusz, futrem obrębione ubranie spodnie i długi płaszcz) zdaje
się - być może jako ławnik - wyprowadzać publiczność z sali, by zade-
monstrować, że dokonuje się rzecz sprzeczna z prawem. Jakkolwiek in-
terpretować elementy sceny, sama jej literacka podstawa dopuszcza aso-
cjacje prawno-sądowe. Historia Zuzanny traktowana była bowiem jako
przestroga przed fałszywym oskarżeniem i niezgodnym z prawdą świad-
fae Por. podobnie ujętą scenę wykroczenia przeciw siódmemu przykazaniu w St. Valen-
tin bei Pfalzen - małżeńska para pozostaje tu jednak pogrążona we śnie, nieświadoma obe-
cności złodziei; Oberhaidacher-Herzig, op.cit., s. 192.
67 Russin, op.cit., s. 115.
68 Tamże. Historia Zuzanny jako ilustracja przykazania była wtedy często stosowana -
por. np. Tablicę Dziesięciorga Przykazań w Hanowerze, Landesgalerie (por. Stange,
op.cit., nr 757) i drzeworyt L. Cranacha St. (Lechner, Zehn Gebote, op.cit., s. 567).