122

KONSTANTY KALINOWSKI

twórczych, np. Berniniego, Brokoffa, Brauna, Permosera. Do mistrza lub
głównego projektanta należało bowiem egzekwowanie poprawności prze-
noszenia form bozzetta lub szczegółów rysunku technicznego na wykona-
ne dzieło. Udział pracy manualnej mistrza był oczywiście zawsze większy
w małym warsztacie; również skala zamówienia oraz termin realizacji
miały wpływ na zakres udziału kierownika warsztatu w bezpośrednim
wykonaniu dzieła lub jego fragmentów. Im większe było zamówienie i
krótszy termin realizacji, tym udział mistrza był mniejszy. Wyszkolenie
zawodowe i wieloletnia praktyka warsztatowa pozwalała jednak pomoc-
nikom na wczucie się w formułę stylową mistrza i nawet przy pewnych
zmianach wobec bozzetta, na uzyskiwanie jednolitości formalnej dzieła.
Realizacja rzeźby, szczególnie dużych zespołów, poza fazą projektowa-
nia, wymagała od rzeźbiarza w większej mierze predyspozycji organiza-
cyjnych, niźli stricte artystycznych; udział jego pracy manualnej mógł być
nieznaczny, a inwencja kompozycyjna ograniczona praktycznie do fazy
wykonywani a rysunków i bozzettów oraz korygowania modeli. Sam pro-
ces realizacyjny miał ustalony rutyną rzemieślniczą i wymaganiami tech-
nologicznymi przebieg i rzadko wymagał podejmowania większych zmian
koncepcyjnych lub korekt autorskich w trakcie realizacji.
Tak więc w procesie powstawania dzieła jedynie w fazie koncepcyjnej i
projektowania dochodziła w pełni do głosu indywidualność rzeźbiarza,
ujawniały się jego zdolności innowacyjne i fantazja formalna.
IV. POLICHROMIA RZEŹBY BAROKOWEJ
Kolor jest w rzeźbie barokowej niesłychanie istotnym elementem jej
formy plastycznej i jednym z zasadniczych czynników estetycznego wyra-
zu39. Pojedyncza rzeźba barokowa była zazwyczaj kompozycyjnie i kolo-
rystycznie elementem większej całości - ołtarza, nagrobka, zespołu rzeźb
39 J. Taubert, Plastik, (w:) Keysers Kunst und Antiquitätenbuch, wyd. 6 1965, t. I,
s. 357 nn.; T. Brachert, Die Techniken der Polychromierten Holzskulptur. „Maltechnik.
Restauro” 1972, s. 153-178, 337-264.; M. Koller, Material, Fassung und Technologie der
Schwanthaler und die Problematik von Restaurierung und Erhaltung ihrer Werke, (w:) Die
Bildhauerfamilie Schwanthaler..., s. 187-217; M. Koller, Die Fassungsentwicklung baroc-
ker Altararchitektur, „Restauratorenblätter der Denkmalpflege”, 2, Wien 1974, s. 38 nn.;
J. Taubert, Fassung süddeutschen Rokokofiguren, (w:) J. Taubert, Farbige Skulpturen.
Bedeutung. Fassung. Restaurierung, München 1978, s. 109-123; G. Kahler, Material und
Fassung, (w:) A. Merk, Altarkunst des Barock. Frankfurt am M. 1977, s. 9-11;
U. Schiessl, Rokokofassung und Materialillusion. Untersuchungen zur Polychromie sa-
kraler Bildwerke im süddeutschen Rokoko, Mittenwald 1979; U. Schiessl, Techniken der
Fassmalerei in Barock und Rokoko, Worms 1983; M. Koller, Zur Typologie und Entwic-
klungsgeschichte der Farbe in der Stukkatur des 16. bis 18. Jahrhunderts am Beispiel
Österreichs, (w:) Von Farbe und Farben. Albert Knepfli zum 70 Geburtstag, Zürich 1980,
s. 89-100.