DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Czekalski, Stanisław: Między językiem a światem: poematy obrazowe poetyzmu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28098#0175
między językiem a światem
173
dziennym8. Thomas Crow proponuje wobec tego rozróżnienie dwu para-
dygmatów, których dialektyka określa ówczesną sztukę, nazywaną - czę-
sto zamiennie — modernistyczną bądź awangardową9. Choć dyskusja nad
definicjami obu pojęć, a zwłaszcza nad wzajemną relacją między moder-
nizmem i awangardą, trwa i zapewne nieprędko zostanie zamknięta,
uwzględnienie terminologicznej sugestii Crowa wydaje się o tyle przynaj-
mniej sensowne, że użyteczne dla rozważań nad konkretnymi już proble-
mami sztuki awangardowej. Otóż modernizm oznaczałby jego zdaniem
„autonomiczną, nakierowaną wewnętrznie, samozwrotną i samokrytycz-
ną praktykę artystyczną”, wyróżnikiem zaś awangardyzmu byłoby wy-
kraczanie na obrzeża sztuki i w obszary pozaartystyczne, otwarcie na za-
gadnienia społeczne, na kulturę masową.
Modernistyczna emancypacja formy była przejawem absolutyzowania
sztuki w duchu zreinterpretowanych i nakładających się na siebie trady-
cji platońskiej i heglowskiej10. Z tych samych jednak korzeni wyrastała,
zasilona szczepem marksistowskim, krytyczna refleksja nad społeczną
funkcją sztuki, jej stosunkiem do konkretnej, otaczającej rzeczywistości.
Jak twierdzi Peter Bürger, awangardę charakteryzuje namysł nad spo-
łecznymi ograniczeniami twórczości artystycznej i projektowanie przy-
wrócenia jej światu życia codziennego (Lebenswelt)* 11. Jeśli za wyróż-
nik modernizmu przyjąć można element abstrakcji, a więc - zgodnie
z etymologią tego pojęcia - odrywanie, oddzielanie sztuki od wszystkiego
innego, usuwanie z niej pierwiastków obcych jej istocie, „dążenie do
samokrytycznej, samoświadomej, czystej twórczości artystycznej, sztuki-
jako-sztuki” - awangarda wchodzi z modernizmem w związek dialektycz-
ny: podejmuje modernistyczny paradygmat puryfikacji i absolutyzacji
sztuki, w nim odnajduje swą siłę, a zarazem zmierza do jego przekrocze-
nia12. Punktem wyjścia jest dla niej autonomiczna realność „czystej” for-
my dzieła, punktem dojścia natomiast globalna wizja świata, w której
„sztuka przestaje być sztuką” i bezpośrednio wnika w rzeczywistość zew-
nętrzną, z niej czyniąc pole swego istnienia. Parafrazując spostrzeżenie
Stevena A. Mansbacha — włączenie się w poszukiwania artystycznej
esencji oznacza dla awangardy poszukiwanie podstaw przyszłej estetycz-
nej integracji całej rzeczywistości; integracji, która ostatecznie znieść ma
8 C. Greenberg, Avant-Garde and Kitsch, (w:) tegoż, Art and Culture. Critical
Essays, Boston 1961.
9 T. Crow, Modernism and Mass Culture in the Visual Arts, (w:) Modernism and Mo-
dernity: The Vancouver Conference Papers, Halifax, Nova Scotia 1983.
10 Zob. Cheetham, op. cit.
11 P. Bürger, Theorie der Avantgarde, Frankfurt am Main 1974.
12 Cytat z: G. Dziamski, Awangarda wobec przełomu postmodernistycznego, (w:)
W kręgu zagadnień awangardy TV, Łódź 1992.
173
dziennym8. Thomas Crow proponuje wobec tego rozróżnienie dwu para-
dygmatów, których dialektyka określa ówczesną sztukę, nazywaną - czę-
sto zamiennie — modernistyczną bądź awangardową9. Choć dyskusja nad
definicjami obu pojęć, a zwłaszcza nad wzajemną relacją między moder-
nizmem i awangardą, trwa i zapewne nieprędko zostanie zamknięta,
uwzględnienie terminologicznej sugestii Crowa wydaje się o tyle przynaj-
mniej sensowne, że użyteczne dla rozważań nad konkretnymi już proble-
mami sztuki awangardowej. Otóż modernizm oznaczałby jego zdaniem
„autonomiczną, nakierowaną wewnętrznie, samozwrotną i samokrytycz-
ną praktykę artystyczną”, wyróżnikiem zaś awangardyzmu byłoby wy-
kraczanie na obrzeża sztuki i w obszary pozaartystyczne, otwarcie na za-
gadnienia społeczne, na kulturę masową.
Modernistyczna emancypacja formy była przejawem absolutyzowania
sztuki w duchu zreinterpretowanych i nakładających się na siebie trady-
cji platońskiej i heglowskiej10. Z tych samych jednak korzeni wyrastała,
zasilona szczepem marksistowskim, krytyczna refleksja nad społeczną
funkcją sztuki, jej stosunkiem do konkretnej, otaczającej rzeczywistości.
Jak twierdzi Peter Bürger, awangardę charakteryzuje namysł nad spo-
łecznymi ograniczeniami twórczości artystycznej i projektowanie przy-
wrócenia jej światu życia codziennego (Lebenswelt)* 11. Jeśli za wyróż-
nik modernizmu przyjąć można element abstrakcji, a więc - zgodnie
z etymologią tego pojęcia - odrywanie, oddzielanie sztuki od wszystkiego
innego, usuwanie z niej pierwiastków obcych jej istocie, „dążenie do
samokrytycznej, samoświadomej, czystej twórczości artystycznej, sztuki-
jako-sztuki” - awangarda wchodzi z modernizmem w związek dialektycz-
ny: podejmuje modernistyczny paradygmat puryfikacji i absolutyzacji
sztuki, w nim odnajduje swą siłę, a zarazem zmierza do jego przekrocze-
nia12. Punktem wyjścia jest dla niej autonomiczna realność „czystej” for-
my dzieła, punktem dojścia natomiast globalna wizja świata, w której
„sztuka przestaje być sztuką” i bezpośrednio wnika w rzeczywistość zew-
nętrzną, z niej czyniąc pole swego istnienia. Parafrazując spostrzeżenie
Stevena A. Mansbacha — włączenie się w poszukiwania artystycznej
esencji oznacza dla awangardy poszukiwanie podstaw przyszłej estetycz-
nej integracji całej rzeczywistości; integracji, która ostatecznie znieść ma
8 C. Greenberg, Avant-Garde and Kitsch, (w:) tegoż, Art and Culture. Critical
Essays, Boston 1961.
9 T. Crow, Modernism and Mass Culture in the Visual Arts, (w:) Modernism and Mo-
dernity: The Vancouver Conference Papers, Halifax, Nova Scotia 1983.
10 Zob. Cheetham, op. cit.
11 P. Bürger, Theorie der Avantgarde, Frankfurt am Main 1974.
12 Cytat z: G. Dziamski, Awangarda wobec przełomu postmodernistycznego, (w:)
W kręgu zagadnień awangardy TV, Łódź 1992.