DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Czekalski, Stanisław: Między językiem a światem: poematy obrazowe poetyzmu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28098#0176
174
STANISŁAW CZEKALSKI
odrębność sztuki13. O ile modernizm określa immanentną wartość tej
ostatniej, awangarda zmierza do poszerzenia zakresu jej realnego oddzia-
ływania, przesunięcia i przekroczenia jej granic. Awangarda oznacza za-
tem ruch od zautonomizowanej sztuki do powszechnej nie-sztuki. Prze-
ciwstawiając się, jak pisał Thomas Crow, „podwójnej marginalizacji”
kultury podzielonej na „wysokoartystyczną” i popularną, „niską” — dąży
do „dialektycznego przezwyciężenia” obnażonych przez modernizm anty-
nomii, takich jak esencjalna „czystość” i społeczne zakorzenienie, autono-
mia formy i aktualność treści, jakość estetyczna i powszechna przystę-
pność14. Awangarda dopełnia modernistyczny esencjalizm postawą
transgresji. Podczas gdy modernizm charakteryzuje się przede wszy-
stkim dociekaniem istoty sztuki jako takiej i dochodzeniem specyfiki po-
szczególnych jej gatunków, awangardę cechuje holistyczne spojrzenie na
kulturę, zainteresowania interdyscyplinarne przezwyciężają nie tylko
„laokonizm” myślenia o przymiotach właściwych malarstwu czy poezji,
lecz także przełamują podziały między kanonicznymi domenami sztuki a
dziedzinami pozostającymi dotąd poza jej obrębem.
Odkrycie zatem autonomicznej wartości formy języka artystycznego
tyleż prowadziło awangardowych twórców ku zgłębianiu jego swoistej
struktury, co uświadamiało problem znakowej mediacji stający pomiędzy
odrębną rzeczywistością sztuki i otaczającym światem. Formułowane
z pozycji lewicowej ideologii utopijne wizje ostatecznego wtopienia sztuki
bezpośrednio w zewnętrzną rzeczywistość inspirowały artystów do podję-
cia prób redukcji, a w końcu eliminacji pośrednictwa formy, by sam świat
uczynić tworzywem, a codzienne życie twórczością. Taki był też program
poetyzmu, zaś jego najlepszym wyrazem stały się poematy obrazowe.
Specyficzną cechą czeskiej awangardy na tle równoległych kierunków
w sztuce europejskiej, a zwłaszcza wobec dominacji nurtu konstruktywi-
stycznego, jest kluczowa rola poezji. Tak jak analityczna refleksja nad
obrazem stała się oparciem dla formułowanych wówczas utopii archi-
tektonistycznych, tak poezja wyznaczyła punkt wyjścia poetystycznego
projektu nowego świata15. Znamienne, że lider Devëtsilu, Karel Teige,
przyjął w 1924 roku nazwę „poetyzm” na określenie artystycznego credo
swej grupy, sam nie będąc poetą16. Postrzegał on poezję przez pryzmat
teorii. Jego wypowiedzi świadczą przy tym o szczególnym zaintereso-
waniu ówczesnymi koncepcjami lingwistycznymi, określającymi poezję
13 Por. Mansbach, op. cit., s. 107.
14 Crow, op. cit.
15 Na temat utopii architektonistycznych zob. A. Turowski, W kręgu konstruktywi-
zmu, Warszawa 1979.
16 K. Teige, Poetyzm, „Host”, nr 9-10, Praha 1924.
STANISŁAW CZEKALSKI
odrębność sztuki13. O ile modernizm określa immanentną wartość tej
ostatniej, awangarda zmierza do poszerzenia zakresu jej realnego oddzia-
ływania, przesunięcia i przekroczenia jej granic. Awangarda oznacza za-
tem ruch od zautonomizowanej sztuki do powszechnej nie-sztuki. Prze-
ciwstawiając się, jak pisał Thomas Crow, „podwójnej marginalizacji”
kultury podzielonej na „wysokoartystyczną” i popularną, „niską” — dąży
do „dialektycznego przezwyciężenia” obnażonych przez modernizm anty-
nomii, takich jak esencjalna „czystość” i społeczne zakorzenienie, autono-
mia formy i aktualność treści, jakość estetyczna i powszechna przystę-
pność14. Awangarda dopełnia modernistyczny esencjalizm postawą
transgresji. Podczas gdy modernizm charakteryzuje się przede wszy-
stkim dociekaniem istoty sztuki jako takiej i dochodzeniem specyfiki po-
szczególnych jej gatunków, awangardę cechuje holistyczne spojrzenie na
kulturę, zainteresowania interdyscyplinarne przezwyciężają nie tylko
„laokonizm” myślenia o przymiotach właściwych malarstwu czy poezji,
lecz także przełamują podziały między kanonicznymi domenami sztuki a
dziedzinami pozostającymi dotąd poza jej obrębem.
Odkrycie zatem autonomicznej wartości formy języka artystycznego
tyleż prowadziło awangardowych twórców ku zgłębianiu jego swoistej
struktury, co uświadamiało problem znakowej mediacji stający pomiędzy
odrębną rzeczywistością sztuki i otaczającym światem. Formułowane
z pozycji lewicowej ideologii utopijne wizje ostatecznego wtopienia sztuki
bezpośrednio w zewnętrzną rzeczywistość inspirowały artystów do podję-
cia prób redukcji, a w końcu eliminacji pośrednictwa formy, by sam świat
uczynić tworzywem, a codzienne życie twórczością. Taki był też program
poetyzmu, zaś jego najlepszym wyrazem stały się poematy obrazowe.
Specyficzną cechą czeskiej awangardy na tle równoległych kierunków
w sztuce europejskiej, a zwłaszcza wobec dominacji nurtu konstruktywi-
stycznego, jest kluczowa rola poezji. Tak jak analityczna refleksja nad
obrazem stała się oparciem dla formułowanych wówczas utopii archi-
tektonistycznych, tak poezja wyznaczyła punkt wyjścia poetystycznego
projektu nowego świata15. Znamienne, że lider Devëtsilu, Karel Teige,
przyjął w 1924 roku nazwę „poetyzm” na określenie artystycznego credo
swej grupy, sam nie będąc poetą16. Postrzegał on poezję przez pryzmat
teorii. Jego wypowiedzi świadczą przy tym o szczególnym zaintereso-
waniu ówczesnymi koncepcjami lingwistycznymi, określającymi poezję
13 Por. Mansbach, op. cit., s. 107.
14 Crow, op. cit.
15 Na temat utopii architektonistycznych zob. A. Turowski, W kręgu konstruktywi-
zmu, Warszawa 1979.
16 K. Teige, Poetyzm, „Host”, nr 9-10, Praha 1924.