OMÓWIENIA I RECENZJE

263

sów (s. 34-40). Ta leniwa zgoda na wszechobecną logocentryczność nie dopuszcza
do oryginalnego wizualnego „myślenia” (metaforą) i efektywnego działania w ob-
rębie obrazowych problemów. Nadal wyobrażenia pozostają zdominowane przez
teksty i „schwytane są w sieć niewłaściwych metafor”.
Metaforologia otwiera prawdziwy interdyscyplinarny horyzont między obra-
zem i słowem, pozwala przeformułować relacje między tymi dwoma obszarami
bez uciekania się do tradycyjnych dominant logocentrycznych. Spojrzenie po-
przez metaforę prowadzić może do odkrycia zawikłanych stosunków między pod-
miotem a światem, dotąd widzianych przez pryzmat logicznego, językowo-mate-
matycznego porządku. Stafford proponuje rozbicie dotychczasowych, trwałych
bloków wiedzy, i stawia pytanie o to, do czego doprowadził przymus geometry-
zowania, abstrahowania i porządkowania świata. Odpowiedzi udziela współczes-
na postmodernistyczna filozofia (por. krytyka logocentryzmu u Lacana, Derridy,
Lyotarda i in.). Tylko odejście od „przesądu” logocentryzmu pozwoli, według
autorki, przywrócić autentyzm komunikacji międzyludzkiej oraz pierwotne
i bezpośrednie widzenie zjawisk.
Stafford postawiła sobie trudne zadanie do realizacji - zbadanie obszernego
materiału wizualnego z dziedziny medycyny i nauk jej pokrewnych oraz zesta-
wienie go z odpowiednimi przykładami ze sztuk plastycznych. Mimo założonej
transdyscyplinarności, autorka ani nie utraciła spójności wizji, ani nie wpadła
w dyletantyzm - na pierwszym miejscu postawiła własną osobowość, owo „uwo-
dzicielskie ja”, które pozwoliło zerwać z pretensją do obiektywizmu i z przekona-
niem o rozstrzygającej misji własnych dociekań. Postmodernistyczne uprawianie
nauki, swoista „fuzja horyzontów” historycznego i współczesnego, pomóc miała
w ustaleniu kondycji egzystencjalnej autora i jemu współczesnych, jako konse-
kwencji procesu zapoczątkowanego w XVIII wieku. Dziełu sztuki wyznaczono tu
wprawdzie miejsce nadrzędne, nie funkcjonuje ono jednak jako autonomiczny
twór, lecz jest „klockiem” w kulturowej układance - podlega poziomowi epi-
stemologicznemu, który konstytuuje wszystkie formy wyrażania wiedzy o świecie
i określa sytuację człowieka w danej epoce.
Praca Richarda Wendorfa The Elements of Life. Biography and Portrait-Pain-
ting in Stuart and Georgian England, poświęcona portretowi XVII i XVIII wieku,
sytuuje się w zupełnie innej perspektywie badawczej, niż opracowania omawiane
wyżej. Przyjmując założenie o strukturalnych podobieństwach między literacki-
mi biografiami i portretami malarskimi jako formami przedstawiania „historycz-
nych charakterów”, autor przeprowadza komparatystyczne badania wybranych
realizacji obu rodzajów sztuk. W celu określenia paraleli i różnic między portre-
tem a biografią, Wendorf analizuje teoretyczne wypowiedzi malarzy i biografów
z epoki. Wskazuje na współpracę między pisarzami i artystami, podobne założe-
nia i cele przyświecające poczynaniom biografa i portrecisty oraz analizuje efekty
ich działań artystycznych. Dla ilustracji stawianego problemu autor wybiera
przykładowe siedemnasto- i osiemnastowieczne biografie (np. Isaaca Waltona,
Johna Evelyn, czy Rogera Northa) i odpowiadające im wizerunki malarskie (ma-
larstwo doby Stuartów i późniejsze J. Reynoldsa, W. Hogartha i in.), które służą
mu jako paradygmat. Interesuje go konstytuowanie się „biograficzności” w ma-
larstwie oraz portretowy charakter biografii.