DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Jarzewicz, Jarosław: De constructione ecclesiae: o artystycznych i społecznych uwarunkowaniach budowy kościoła św. Jakuba w Nysie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28099#0034
32
JAROSŁAW JARZEWICZ
ność filarów miał być ukryty pod tynkiem lub pobiałą4. Część badaczy jest
zdania, że istniejące do 1891 roku sklepienia sieciowe nawy głównej pocho-
dziły z okresu po pożarze w 1542 roku5. Jestem zdania, że nie ma wystar-
czających podstaw do tak późnego datowania. W kontrakcie z mistrzem Pio-
trem zlecano również wykonanie sklepień. Nasady żeber sklepiennych (tas
de charge) na filarach nawy głównej wykazują profil wklęskowy, podobny do
żeber w zakrystii (oryginalnych) i profilu ostatków żeber na zworniku prze-
chowywanym w nyskim muzeum. Co więcej, wybiegające z filarów nasady
żeber wyznaczają bardziej płaski luk niż żebra dziewiętnastowieczne. Oczy-
wiście nie ma stuprocentowej pewności, że także nasady nie zostały wymie-
nione w XVI wieku. Jednak nie wydaje się prawdopodobne, aby w wyniku
pożaru zniszczone, a następnie wymienione zostały nie tylko sklepienia, ale
też wszystkie arkady, skoro nawet po zniszczeniach II wojny światowej ta-
kiej konieczności nie było. Hans Lutsch, który te sklepienia analizował
przed rozbiórką w 1891 r., uważał je za piętnastowieczne. Mimo jego prote-
stów nie odstąpiono od zamiaru ich rozebrania6.
Jeszcze bardziej skomplikowana jest kwestia autentyczności maswer-
ków. W trakcie odnawiania kościoła w 1772 roku włoscy mistrzowie Ka-
sper Margaritino oraz Dominik i Feliks Perogino przeprowadzili remont
sklepień, wyposażenia, a także maswerków7. Niestety, nie wiadomo, któ-
re okna i w jakim stopniu zostały przez nich odnowione. Niewątpliwie
maswerki były rekonstruowane także w trakcie restauracji dziewiętna-
sto- i dwudziestowiecznej. Wskazuje na to różny stopień zwietrzenia ka-
mieniarki. Hans Lutsch opublikował rysunki pięciu maswerków8 (il. 6)
(dwóch z fasady zachodniej, jednego z zachodniej części elewacji połu-
dniowej i dwóch z obejścia), których kamieniarka jest obecnie w znacz-
nym stopniu wymieniona, ale geometria motywów nie uległa zmianie.
4 Wynika to z klauzuli w umowie z 1424, w której mistrz Piotr został zobowiązany do
otynkowania ścian: „...und nochmal tiinchen unnd gentzlich fertigen”. Umowę tę, podobnie
jak inne źródła dotyczące budowy przytoczył w swoich zapiskach Martin Gruss, prowizor
budowy kościoła św. Jakuba w latach 1542-56. Zapiski Grussa opublikował August Kast-
ner w książce: Der Neisser Geschichtsfreund oder die Geschichte des Fiirstentums und der
Stadt Neisse. Erstes Bdndchen. Geschichte und Beschreibung der Pfarrkirche des hl.
Jakobus zu Neisse. Neisse 1848, s. 2 nn (dalej cyt. jako: Gruss-Kastner). Innym istotnym
źródłem jest pisana na początku XVIII wieku kronika parafii: Johann Felix Pedewitz, His-
toria Ecclesiastica Ecclesiae Parochialis S. Jacobi Nissae, wydana przez B. Rufferta w:
„Bericht der wissenschaftlichen Gesellschaft «Philomatie» in Neisse”, 31, 1900-1902.
5 Tak np. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t.7. Województwo opolskie, z. 9. Powiat
nyski, oprać. T. Chrzanowski, M. Kornecki, Warszawa 1963, s. 66.
6 H. Lutsch, Die kunstgeschichtliche Bedeutung der Stadtpfarrkirche in Neisse und
ihrer Netzgewólbe. „Centralblatt der Bauverwaltung” 18 Juli 1891, s.279-280.
7 W. Urban, Kościół pod wezwaniem św. Jakuba w Nysie, „Nasza Przeszłość” 36,
1971, s.120.
8 H. Lutsch, Bilderwerk schlesischer Kunstdenkmdler. Breslau 1903, tabl. 40.
JAROSŁAW JARZEWICZ
ność filarów miał być ukryty pod tynkiem lub pobiałą4. Część badaczy jest
zdania, że istniejące do 1891 roku sklepienia sieciowe nawy głównej pocho-
dziły z okresu po pożarze w 1542 roku5. Jestem zdania, że nie ma wystar-
czających podstaw do tak późnego datowania. W kontrakcie z mistrzem Pio-
trem zlecano również wykonanie sklepień. Nasady żeber sklepiennych (tas
de charge) na filarach nawy głównej wykazują profil wklęskowy, podobny do
żeber w zakrystii (oryginalnych) i profilu ostatków żeber na zworniku prze-
chowywanym w nyskim muzeum. Co więcej, wybiegające z filarów nasady
żeber wyznaczają bardziej płaski luk niż żebra dziewiętnastowieczne. Oczy-
wiście nie ma stuprocentowej pewności, że także nasady nie zostały wymie-
nione w XVI wieku. Jednak nie wydaje się prawdopodobne, aby w wyniku
pożaru zniszczone, a następnie wymienione zostały nie tylko sklepienia, ale
też wszystkie arkady, skoro nawet po zniszczeniach II wojny światowej ta-
kiej konieczności nie było. Hans Lutsch, który te sklepienia analizował
przed rozbiórką w 1891 r., uważał je za piętnastowieczne. Mimo jego prote-
stów nie odstąpiono od zamiaru ich rozebrania6.
Jeszcze bardziej skomplikowana jest kwestia autentyczności maswer-
ków. W trakcie odnawiania kościoła w 1772 roku włoscy mistrzowie Ka-
sper Margaritino oraz Dominik i Feliks Perogino przeprowadzili remont
sklepień, wyposażenia, a także maswerków7. Niestety, nie wiadomo, któ-
re okna i w jakim stopniu zostały przez nich odnowione. Niewątpliwie
maswerki były rekonstruowane także w trakcie restauracji dziewiętna-
sto- i dwudziestowiecznej. Wskazuje na to różny stopień zwietrzenia ka-
mieniarki. Hans Lutsch opublikował rysunki pięciu maswerków8 (il. 6)
(dwóch z fasady zachodniej, jednego z zachodniej części elewacji połu-
dniowej i dwóch z obejścia), których kamieniarka jest obecnie w znacz-
nym stopniu wymieniona, ale geometria motywów nie uległa zmianie.
4 Wynika to z klauzuli w umowie z 1424, w której mistrz Piotr został zobowiązany do
otynkowania ścian: „...und nochmal tiinchen unnd gentzlich fertigen”. Umowę tę, podobnie
jak inne źródła dotyczące budowy przytoczył w swoich zapiskach Martin Gruss, prowizor
budowy kościoła św. Jakuba w latach 1542-56. Zapiski Grussa opublikował August Kast-
ner w książce: Der Neisser Geschichtsfreund oder die Geschichte des Fiirstentums und der
Stadt Neisse. Erstes Bdndchen. Geschichte und Beschreibung der Pfarrkirche des hl.
Jakobus zu Neisse. Neisse 1848, s. 2 nn (dalej cyt. jako: Gruss-Kastner). Innym istotnym
źródłem jest pisana na początku XVIII wieku kronika parafii: Johann Felix Pedewitz, His-
toria Ecclesiastica Ecclesiae Parochialis S. Jacobi Nissae, wydana przez B. Rufferta w:
„Bericht der wissenschaftlichen Gesellschaft «Philomatie» in Neisse”, 31, 1900-1902.
5 Tak np. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t.7. Województwo opolskie, z. 9. Powiat
nyski, oprać. T. Chrzanowski, M. Kornecki, Warszawa 1963, s. 66.
6 H. Lutsch, Die kunstgeschichtliche Bedeutung der Stadtpfarrkirche in Neisse und
ihrer Netzgewólbe. „Centralblatt der Bauverwaltung” 18 Juli 1891, s.279-280.
7 W. Urban, Kościół pod wezwaniem św. Jakuba w Nysie, „Nasza Przeszłość” 36,
1971, s.120.
8 H. Lutsch, Bilderwerk schlesischer Kunstdenkmdler. Breslau 1903, tabl. 40.