DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Jarzewicz, Jarosław: De constructione ecclesiae: o artystycznych i społecznych uwarunkowaniach budowy kościoła św. Jakuba w Nysie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28099#0043
DE CONSTRUCTIONE ECCLESIAE
41
tłumaczenie narzuca się w kontekście opublikowanego przez Hettwera22
planu (ii. 9) pozostałości korpusu trzynastowiecznego, którego fasada
znajdowała się w obrębie obecnego przęsła zachodniego, a łuk tęczowy w
przęśle szóstym. Korpus ten mógł więc przez jakiś czas funkcjonować w
trakcie budowy części wschodniej i fasady, musiał być rozebrany dopiero
gdy przystąpiono do budowy nowej części zachodniej23.
Interpretację taką wydają się potwierdzać też sumy, na które poszcze-
gólne umowy opiewały. Za budowę „chóru” mistrz miał otrzymać 190 ma-
rek, a za część od „krucyfiksu do chóru” - 450 marek. Nie wydaje się mo-
żliwe, aby wynagrodzenie mistrza wznoszącego połowę kościoła mogło
być mniejsze niż dekarza kryjącego dach w 1416 roku (któremu wypłaco-
no 280 marek24), więc „chór” z umowy z 1424 roku nie może być tożsamy
z prezbiterium (częścią wschodnią).
Kiedy zatem powstała wschodnia połowa kościoła?
W 1392 roku położono ołowiany dach nad kościołem będącym wówczas,
jak pisał Gruss, „nie większy niż do krucyfiksu, na co także wskazują mu-
ry”25 w 1401 roku kościół uległ pożarowi26. Natychmiast podjęto odbudowę,
o czym świadczy odpust z 23 listopada tego roku „ad reparationem paro-
chialis ecclesiae s. Jacobi in Nissa, quae est ignis incendio concremata et de-
structa”27. W 1416 r. dach był już odbudowany i pokryty tym razem łup-
kiem. W źródłach zaznaczono, że chodzi o tę samą część kościoła, która
spłonęła „daselbige theil der ersten kirchen”28. Nie zaczynano więc budowy
zupełnie nowego kościoła, a dokonano jedynie odbudowy29.
Gruss uważał część istniejącego w XVI wieku kościoła („do krucyfi-
ksu” - najprawdopodobniej do belki tęczowej na szóstej parze filarów) za
22 Hettwer, op. cit., s. 17.
23 Niestety, z tekstu Hettwera, op. cit., nie wynika jednoznacznie, na ile kontur fun-
damentów wcześniejszej budowli jest potwierdzony materialnymi reliktami, a na ile jest
przybliżoną rekonstrukcją na podstawie tych reliktów.
24 Gruss wg Kastner, s. 6: „Item do das Dach der Kirchen mit Bley gedackt einge-
brandt, Ist auf daselbige theil der ersten kirchen wider gespert unnd mit Schiffer gedackt,
davon dem Schifferdecker gegeben zwehundert unnd achtzig marg. Act. 1416”.
25 Gruss-Kastner, s. 5: „...die pfarkirchen S.Jacob nicht grosser in der Mauer gwest
den bieB zu dem Crucifix, wie dan auch das gemauer auBweisen thut, unnd in den ob-
genannten Jor, ist das Dach der kirchen mit Bley gedackt gewest, diB dach mit Bley
gedackt gekost XIc margk und LXX margk”.
26 Gruss-Kastner, s. 5: „Anno domini MCCCC primo in die Sancti Vitalis ... cepit
ignis in antiąua civitate ... Ecclesia quoque Sancti Jacobi cum omnibus campanis et ima-
ginibus combusta est...”
27 C. Krofta, Monumenta Vaticana res gestas Bohemicas illustrantia, t. V, Pragae,
s. 1080.
28 Zob. przyp. 24.
29 Pośrednio świadczy o tym funkcjonowanie kościoła - w 1410 roku ustanowione
zostało bractwo i ołtarz NMP — Pedewitz, op. cit., s. 98.
41
tłumaczenie narzuca się w kontekście opublikowanego przez Hettwera22
planu (ii. 9) pozostałości korpusu trzynastowiecznego, którego fasada
znajdowała się w obrębie obecnego przęsła zachodniego, a łuk tęczowy w
przęśle szóstym. Korpus ten mógł więc przez jakiś czas funkcjonować w
trakcie budowy części wschodniej i fasady, musiał być rozebrany dopiero
gdy przystąpiono do budowy nowej części zachodniej23.
Interpretację taką wydają się potwierdzać też sumy, na które poszcze-
gólne umowy opiewały. Za budowę „chóru” mistrz miał otrzymać 190 ma-
rek, a za część od „krucyfiksu do chóru” - 450 marek. Nie wydaje się mo-
żliwe, aby wynagrodzenie mistrza wznoszącego połowę kościoła mogło
być mniejsze niż dekarza kryjącego dach w 1416 roku (któremu wypłaco-
no 280 marek24), więc „chór” z umowy z 1424 roku nie może być tożsamy
z prezbiterium (częścią wschodnią).
Kiedy zatem powstała wschodnia połowa kościoła?
W 1392 roku położono ołowiany dach nad kościołem będącym wówczas,
jak pisał Gruss, „nie większy niż do krucyfiksu, na co także wskazują mu-
ry”25 w 1401 roku kościół uległ pożarowi26. Natychmiast podjęto odbudowę,
o czym świadczy odpust z 23 listopada tego roku „ad reparationem paro-
chialis ecclesiae s. Jacobi in Nissa, quae est ignis incendio concremata et de-
structa”27. W 1416 r. dach był już odbudowany i pokryty tym razem łup-
kiem. W źródłach zaznaczono, że chodzi o tę samą część kościoła, która
spłonęła „daselbige theil der ersten kirchen”28. Nie zaczynano więc budowy
zupełnie nowego kościoła, a dokonano jedynie odbudowy29.
Gruss uważał część istniejącego w XVI wieku kościoła („do krucyfi-
ksu” - najprawdopodobniej do belki tęczowej na szóstej parze filarów) za
22 Hettwer, op. cit., s. 17.
23 Niestety, z tekstu Hettwera, op. cit., nie wynika jednoznacznie, na ile kontur fun-
damentów wcześniejszej budowli jest potwierdzony materialnymi reliktami, a na ile jest
przybliżoną rekonstrukcją na podstawie tych reliktów.
24 Gruss wg Kastner, s. 6: „Item do das Dach der Kirchen mit Bley gedackt einge-
brandt, Ist auf daselbige theil der ersten kirchen wider gespert unnd mit Schiffer gedackt,
davon dem Schifferdecker gegeben zwehundert unnd achtzig marg. Act. 1416”.
25 Gruss-Kastner, s. 5: „...die pfarkirchen S.Jacob nicht grosser in der Mauer gwest
den bieB zu dem Crucifix, wie dan auch das gemauer auBweisen thut, unnd in den ob-
genannten Jor, ist das Dach der kirchen mit Bley gedackt gewest, diB dach mit Bley
gedackt gekost XIc margk und LXX margk”.
26 Gruss-Kastner, s. 5: „Anno domini MCCCC primo in die Sancti Vitalis ... cepit
ignis in antiąua civitate ... Ecclesia quoque Sancti Jacobi cum omnibus campanis et ima-
ginibus combusta est...”
27 C. Krofta, Monumenta Vaticana res gestas Bohemicas illustrantia, t. V, Pragae,
s. 1080.
28 Zob. przyp. 24.
29 Pośrednio świadczy o tym funkcjonowanie kościoła - w 1410 roku ustanowione
zostało bractwo i ołtarz NMP — Pedewitz, op. cit., s. 98.