DOI issue:
Rozprawy
DOI article:Jarzewicz, Jarosław: De constructione ecclesiae: o artystycznych i społecznych uwarunkowaniach budowy kościoła św. Jakuba w Nysie
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.28099#0044
42
JAROSŁAW JARZEWICZ
powstałą przed rokiem 1392. Mogła być to tylko część wschodnia. Być
może śladem tych zniszczeń i odbudowy jest zmiana wątku zaobserwowa-
na na filarach?
Okres budowy tak wielkiej bryły (nawet bez sklepień, które zakładano
zazwyczaj po pokryciu dachu), przy dużej intensywności robót, trwać mu-
siał jednak dobrych kilka lat. Rozpoczęcie budowy obecnej hali hipotety-
cznie można więc przyjąć w początkach łat osiemdziesiątych XIV w. Do
1392 roku część wschodnia stała pod dachem, w 1401 r. spłonęła, a do
1416 r. została wyremontowana. Ustanowienie w tym samym roku po-
datku na rzecz funduszu budowlanego świadczy o planowaniu kontynuo-
wania prac budowlanych. Być może już wówczas położono fundamenty
pod część zachodnią, realizowaną od 1423 roku. Zakończenie budowy na-
stąpiło wg Grussa w 1430 roku. Wykonanie części zachodniej w ciągu 6-7
lat byłoby nie lada osiągnięciem (zwłaszcza że w 1426 roku nastąpił na-
jazd Husytów, który z pewnością negatywnie wpłynął na tempo robót30).
Tym bardziej prawdopodobny wydaje się jakiś stopień zaawansowania
prac nad częścią zachodnią w momencie objęcia kierownictwa budowy
przez mistrza Piotra. Kościół wzniesiono w zasadzie zgodnie z koncepcją
założoną na początku, z wyjątkiem zmiany z układu bezkaplicowego na
kaplicowy w części zachodniej. Blisko pięćdziesiąt lat budowania, w kilku
etapach o zmiennej intensywności prac, to okres realizacji bardziej odpo-
wiadający realiom ówczesnym niż jedna kilkuletnia kampania31. Kościół
zbudowano trzymając się założonej pierwotnie koncepcji, wprowadzając
modyfikacje w trakcie kilkuetapowej realizacji.
Ze wzmianek źródłowych wnioskować można o znacznym zaangażo-
waniu biskupa wrocławskiego, księcia legnickiego Wacława, w budowę
tej świątyni. W roku 1398 zezwolił na sprzedaż posiadłości kościelnej w
Nysie (dochód z niej być może przeznaczono na budowę), w 1402 roku
udzielił odpustu, z którego wpływy przeznaczone były na odbudowę po
pożarze, zaś w roku 1416 ustanowił specjalny podatek „na powiększenie
i rozszerzenie naszego kościoła”32. Jawi się on jako spiritus mouens przed-
sięwzięcia budowlanego. Patronował budowie nawet po śmierci (zmarł
30 J. F. Pedewitz, Historia Ecclesiastica Ecclesiae Parochialis S.Jacobi Nissae. hrsg.
v. B. Ruffert, „Bericht der wissenschaftlichen Gesellschaft «Philomatie» in Neisse” 31,
1900-1902, s. 99-100.
31 Porównywalny wielkością kościół św. Marcina w Landshut budowano mniej więcej
współcześnie i przez taki sam okres: chór ukończono w 1392 roku, korpus nawowy do około
1432, wieżę zaś dopiero ok. 1500 - por. V. Liedke, Zur Baugeschichte der katholischen
Stadtpfarr- und Stiftskirche St. Martin und Kastulus sowie der Spitalkirche in Landshut.
„Ars Bavarica” 39/4, 1986, s. 1-98 tu: s. 6-18.
32 A. Kastner, Diplomata Nissensia Antiąuiora, Neisse 1852, nr II, (nadb. z. Jahres
Bericht des Kónigl. Kathol. Gymnasiums in Neisse); Weisser, op. cit., s. 72, 74-75; Het-
twer, op. cit., s. 15.
JAROSŁAW JARZEWICZ
powstałą przed rokiem 1392. Mogła być to tylko część wschodnia. Być
może śladem tych zniszczeń i odbudowy jest zmiana wątku zaobserwowa-
na na filarach?
Okres budowy tak wielkiej bryły (nawet bez sklepień, które zakładano
zazwyczaj po pokryciu dachu), przy dużej intensywności robót, trwać mu-
siał jednak dobrych kilka lat. Rozpoczęcie budowy obecnej hali hipotety-
cznie można więc przyjąć w początkach łat osiemdziesiątych XIV w. Do
1392 roku część wschodnia stała pod dachem, w 1401 r. spłonęła, a do
1416 r. została wyremontowana. Ustanowienie w tym samym roku po-
datku na rzecz funduszu budowlanego świadczy o planowaniu kontynuo-
wania prac budowlanych. Być może już wówczas położono fundamenty
pod część zachodnią, realizowaną od 1423 roku. Zakończenie budowy na-
stąpiło wg Grussa w 1430 roku. Wykonanie części zachodniej w ciągu 6-7
lat byłoby nie lada osiągnięciem (zwłaszcza że w 1426 roku nastąpił na-
jazd Husytów, który z pewnością negatywnie wpłynął na tempo robót30).
Tym bardziej prawdopodobny wydaje się jakiś stopień zaawansowania
prac nad częścią zachodnią w momencie objęcia kierownictwa budowy
przez mistrza Piotra. Kościół wzniesiono w zasadzie zgodnie z koncepcją
założoną na początku, z wyjątkiem zmiany z układu bezkaplicowego na
kaplicowy w części zachodniej. Blisko pięćdziesiąt lat budowania, w kilku
etapach o zmiennej intensywności prac, to okres realizacji bardziej odpo-
wiadający realiom ówczesnym niż jedna kilkuletnia kampania31. Kościół
zbudowano trzymając się założonej pierwotnie koncepcji, wprowadzając
modyfikacje w trakcie kilkuetapowej realizacji.
Ze wzmianek źródłowych wnioskować można o znacznym zaangażo-
waniu biskupa wrocławskiego, księcia legnickiego Wacława, w budowę
tej świątyni. W roku 1398 zezwolił na sprzedaż posiadłości kościelnej w
Nysie (dochód z niej być może przeznaczono na budowę), w 1402 roku
udzielił odpustu, z którego wpływy przeznaczone były na odbudowę po
pożarze, zaś w roku 1416 ustanowił specjalny podatek „na powiększenie
i rozszerzenie naszego kościoła”32. Jawi się on jako spiritus mouens przed-
sięwzięcia budowlanego. Patronował budowie nawet po śmierci (zmarł
30 J. F. Pedewitz, Historia Ecclesiastica Ecclesiae Parochialis S.Jacobi Nissae. hrsg.
v. B. Ruffert, „Bericht der wissenschaftlichen Gesellschaft «Philomatie» in Neisse” 31,
1900-1902, s. 99-100.
31 Porównywalny wielkością kościół św. Marcina w Landshut budowano mniej więcej
współcześnie i przez taki sam okres: chór ukończono w 1392 roku, korpus nawowy do około
1432, wieżę zaś dopiero ok. 1500 - por. V. Liedke, Zur Baugeschichte der katholischen
Stadtpfarr- und Stiftskirche St. Martin und Kastulus sowie der Spitalkirche in Landshut.
„Ars Bavarica” 39/4, 1986, s. 1-98 tu: s. 6-18.
32 A. Kastner, Diplomata Nissensia Antiąuiora, Neisse 1852, nr II, (nadb. z. Jahres
Bericht des Kónigl. Kathol. Gymnasiums in Neisse); Weisser, op. cit., s. 72, 74-75; Het-
twer, op. cit., s. 15.