RECENZJE

197

Foucaultowi. Pojawiają się inne postacie lub bliżej niezidentyfikowane teorie hi-
storycystów - od Christiana Metza, przez Judith Butler po tajemniczą Mme Hi-
storicist (s. 126). Nie wyjaśnia Copjec, na jakiej zasadzie włączyła te postacie do
nurtu historycystycznego ani - co dla mnie ważniejsze - co decydowało, iż niekie-
dy posługiwała się teoriami Foucaulta, a kiedy indziej zastępowała go (chyba ta-
kie słowo jest odpowiednie) kimś innym. Nie wydaje mi się (jak chyba autorce)
tak oczywiste utożsamienie poglądów Foucaulta z osobami pojawiającymi się
w tej pracy jako przedstawiciele historycyzmu, dlatego też zdecydowałam się
używać owego zapisu - historycyści (Foucault).
Przedstawione teorie historycystów (Foucaulta) stają się obiektem ataków,
ale na dobrą sprawę nie wiadomo czyich. Raczej nie Lacana, który o ile mi wia-
domo, nie formułował bezpośrednich zarzutów wobec historycystów (Foucaulta)6.
Postacią atakującą wydaje się więc sama autorka, jedynie wspierająca się teoria-
mi Lacana. Formułuje ona uwagi krytyczne przeciw historycystom (Foucaulto-
wi), wkładając je niemal w usta Lacana, co sprawia wrażenie pewnego naduży-
cia. Można postawić pytania: czy podtytuł Lacan against Historicists jest
wyrazem faktycznej relacji między nimi, czy tylko pewną grą słów zastosowaną
przez Copjec w tytule, opartą na przekonaniu, iż Lacan zapewne zgodziłby się
z jej zarzutami wobec historycystów (Foucaulta) i czy ma to duże znaczenie. Otóż
wydaje mi się, iż ma, ale by odpowiedzieć na pytanie „dlaczego”, konieczne jest
bliższe przyjrzenie się zarysowanemu przez autorkę konfliktowi między Laca-
nem a historycystami (Foucaultem)7.
Copjec porusza bardzo szeroki wachlarz zagadnień, do niektórych z nich po-
wracając kilkakrotnie w kolejnych rozdziałach. Te właśnie zagadnienia, przywo-
ływane przy kilku okazjach, wydają się stanowić główne punkty sporne między
Lacanem a historycystami (Foucaultem), na które Copjec zwraca uwagę.
Wyjściowym niejako problemem jest stwierdzenie Lacana, iż struktury społe-
czne przynależą do porządku realnego, przeciwstawiane twierdzeniom Foucaulta
o redukowalności społeczeństwa do relacji władzy i wiedzy. Aby rozwinąć to za-
gadnienie, autorka mówi o podziale (przez kogo dokonanym?) społeczeństwa na
wygląd (apperance) - relacje i fakty, które obserwujemy w społeczeństwie i ist-
nienie (being) - wytwarzającą podstawę (generatiue principle), która nie jest wi-
doczna między tymi relacjami (s. 9). „Błąd” Foucaulta polega według niej na tym,
iż utożsamia on i łączy te dwie sfery będące w gruncie rzeczy zawsze oddzielnie,
nie stykające się, będące z sobą w relacji przyczyna-efekt. Przywołuje opowieść
Freuda z Totem i tabu o społeczeństwie równych braci, w którym w rzeczywisto-
ści braciom nie udaje się nigdy osiągnąć naprawdę równości - zawsze przeszkodą
stają się drobne zazdrości i zawiści. Freud nie ogranicza się do opisania relacji
między nimi, ale sięga także do źródła takiego układu. Twierdzi, iż bez niego nie
byłoby możliwe wyjaśnienie faktycznego funkcjonowania społeczeństwa, którego
nie można zredukować do założonych relacji równości.
6 Odwrotnie natomiast - Wolę wiedzy (pierwszy tom Historii seksualności) można by
opatrzyć podtytułem Foucault against psychoanalysis.
7 W tym miejscu chciałabym jedynie zwrócić uwagę na fakt, iż z niektórymi opiniami histo-
rycystów, przytaczanymi przez Copjec, nie miał Lacan okazji się zapoznać - np. z przytaczaną
w ósmym rozdziale poświęconym różnicy płciowej Judith Butler.