DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Kowalski, Jacek: Wizerunki architektury w Liście prezbitera Jana: tradycja literacka a rzeczywistość architektoniczna
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28184#0038
36
JACEK KOWALSKI
Centralny filar wystąpił, jak pamiętamy, w pałacu króla Hugona,
a zwyczaj umieszczania pojedynczej podpory w centrum opisywanej prze-
strzeni nie jest obcy wielu innym tekstom. Pomyłka kopisty potwierdza
więc istnienie takiego właśnie literackiego obrazu, silnie zakorzenionego
w wyobraźni ówczesnych pisarzy.
MIASTO I LUSTRO
Interpretując opis pałacu w wersji rymowanej stwierdziłem, że rezy-
dencja Jana znajduje się w mieście, choć o mieście tym nie mamy żad-
nych konkretnych wiadomości (tak też i w tekście łacińskim). Inaczej jest
w wersjach prozatorskich. Lustro, które stoi przed pałacem Jana, nie słu-
ży tam już wyłącznie do śledzenia wrogich armii, ale również do oświetle-
nia miasta i całej okolicy. To znany koncept. Wiele współczesnych utwo-
rów zawiera podobne opisy czy to luster, czy to karbunkułów pełniących
naraz funkcję zwierciadeł i latarni miejskich62. Tak też i tutaj mieszkań-
cy miasta widzą Jasne zwierciadło” „zarówno w dzień jak i w nocy” (chil
de la chite le voient nuit et jur, ms. A, w. 393). Przy okazji wtrącone zo-
staje zdanie o różnobarwnych murach miejskich, długich na siedem mil
{Et si dure l’encinte de la cite sept lieues tour entour close de porfirę de di-
uerses couleurs, ms. Q, ww. 394-395). Dwa rękopisy P-2 przypisują zbudo-
wanie lustra Wergiliuszowi - wiemy, iż wedle Powieści o Siedmiu Mędr-
cach miał on skonstruować takie zwierciadło w Rzymie.
Rzecz oczywista, że to oba te dodatki zostały niejako wymuszone przez
ciśnienie literackiej tradycji. Motyw silnie świecącego przedmiotu umiesz-
czonego na szczycie budowli był tak zniewalającym i popularnym, że inter-
polator nie mógł powstrzymać się od przypisania lustru także i tej cechy.
W idealnym państwie Jana nie mogło zabraknąć żadnej z cudowności.
STOPNIE I PIĘTRA
Zarówno w łacińskim „oryginale”, jak i w jego rymowanym tłumacze-
niu konstrukcja wieży, na której posadowione zostało lustro, wynika
z matematycznej kalkulacji, metaforycznie wyrażającej - jak to zapro-
ponowałem - funkcję zwierciadła. Podstawę wieży stanowiło 125 stopni,
a specjalnie zaznaczono, że i wieża, i stopnie zbudowane zostały - syme-
trycznie - z tych samych jedenastu szlachetnych kamieni. Ilość stopni
podstawy i ilość pięter wieży nie była jednak analogiczna.
62
Zob. supra, przyp. 47.
JACEK KOWALSKI
Centralny filar wystąpił, jak pamiętamy, w pałacu króla Hugona,
a zwyczaj umieszczania pojedynczej podpory w centrum opisywanej prze-
strzeni nie jest obcy wielu innym tekstom. Pomyłka kopisty potwierdza
więc istnienie takiego właśnie literackiego obrazu, silnie zakorzenionego
w wyobraźni ówczesnych pisarzy.
MIASTO I LUSTRO
Interpretując opis pałacu w wersji rymowanej stwierdziłem, że rezy-
dencja Jana znajduje się w mieście, choć o mieście tym nie mamy żad-
nych konkretnych wiadomości (tak też i w tekście łacińskim). Inaczej jest
w wersjach prozatorskich. Lustro, które stoi przed pałacem Jana, nie słu-
ży tam już wyłącznie do śledzenia wrogich armii, ale również do oświetle-
nia miasta i całej okolicy. To znany koncept. Wiele współczesnych utwo-
rów zawiera podobne opisy czy to luster, czy to karbunkułów pełniących
naraz funkcję zwierciadeł i latarni miejskich62. Tak też i tutaj mieszkań-
cy miasta widzą Jasne zwierciadło” „zarówno w dzień jak i w nocy” (chil
de la chite le voient nuit et jur, ms. A, w. 393). Przy okazji wtrącone zo-
staje zdanie o różnobarwnych murach miejskich, długich na siedem mil
{Et si dure l’encinte de la cite sept lieues tour entour close de porfirę de di-
uerses couleurs, ms. Q, ww. 394-395). Dwa rękopisy P-2 przypisują zbudo-
wanie lustra Wergiliuszowi - wiemy, iż wedle Powieści o Siedmiu Mędr-
cach miał on skonstruować takie zwierciadło w Rzymie.
Rzecz oczywista, że to oba te dodatki zostały niejako wymuszone przez
ciśnienie literackiej tradycji. Motyw silnie świecącego przedmiotu umiesz-
czonego na szczycie budowli był tak zniewalającym i popularnym, że inter-
polator nie mógł powstrzymać się od przypisania lustru także i tej cechy.
W idealnym państwie Jana nie mogło zabraknąć żadnej z cudowności.
STOPNIE I PIĘTRA
Zarówno w łacińskim „oryginale”, jak i w jego rymowanym tłumacze-
niu konstrukcja wieży, na której posadowione zostało lustro, wynika
z matematycznej kalkulacji, metaforycznie wyrażającej - jak to zapro-
ponowałem - funkcję zwierciadła. Podstawę wieży stanowiło 125 stopni,
a specjalnie zaznaczono, że i wieża, i stopnie zbudowane zostały - syme-
trycznie - z tych samych jedenastu szlachetnych kamieni. Ilość stopni
podstawy i ilość pięter wieży nie była jednak analogiczna.
62
Zob. supra, przyp. 47.