DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Kowalski, Jacek: Wizerunki architektury w Liście prezbitera Jana: tradycja literacka a rzeczywistość architektoniczna
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.28184#0041
WIZERUNKI ARCHITEKTURY W LIŚCIE PREZBITERA JANA
39
Gdzieniegdzie opuszczone zostały - jak sądzę, przez przeoczenie — ka-
pitele pomiędzy kondygnacjami. Niektóre z tych opuszczeń są jednak
znaczące. Otóż wszystkie rękopisy grupy P-lb i jeden rękopis P-2 pomija-
ją kapitel pomiędzy dolnym, „cokołowym” filarem (czy filarami) a kolu-
mną. Czyż nie jest to dowód na rozumienie filara jako podpory „bezpo-
rządkowej”, nieco „amorficznej”?
Tym samym widzimy, że dla autorów przeróbek prozatorskich kolum-
na i filar miały odmienny charakter. Filar z natury swej zdawał im się
potężniejszy, mocniejszy, bardziej odpowiedni do zastosowania w niż-
szych partiach budowli. Znamienne, że ani wersja rymowana Listu, ani
współczesne jej dwunastowieczne chansons de geste i powieści raczej nie
zawierają podobnych rozróżnień (z wyjątkiem Pelerinage, gdzie zresztą
rozróżnienie to ma nieco inny charakter). Można przypuścić, że wspólne
wielu kopistom rozumienie różnicy pomiędzy kolumną a filarem wynika
z mentalności innej epoki, prawdopodobnie pierwszej połowy XIII wieku,
czasu, w którym mogła powstać wersja P-l.
I jeszcze jedno: w tekstach prozą znikło nielogiczne utożsamienie naj-
wyższej, górnej kolumny z dolną, powtórzone za łacińskim „oryginałem”
przez wersję rymowaną.
LICZBY I PROPORCJE
W „oryginale” i francuskiej wersji rymowanej nie ma w ogóle mowy
o rozmiarach podpór; zróżnicowana jest tylko ich ilość. Na tej podstawie
mogliśmy sądzić, że chodzi o konstrukcję dwunasto- lub trzynastopiętro-
wą, rozszerzającą się ku górze67. W przeróbkach prozą ilość pięter została
zredukowana: waha się od pięciu do ośmiu. Zmieniona została również li-
czba podpór na kolejnych kondygnacjach. Ponad połowa rękopisów68 su-
geruje tylko zwiększanie się ich liczby, aż do owej pojedynczej kolumny
wspierającej zwierciadło. Wynikałoby stąd, że piętra stają się jedynie co-
raz szersze i potem już się nie zwężają. Ale ponadto w prawie wszystkich
kopiach znajdujemy zupełnie nową informację (ww. 406-409) o zmniej-
szaniu się wielkości kolumn wraz ze wzrostem ich liczby. Najbardziej
konsekwentne są przekazy, wedle których jedno lub dwa z niższych pię-
ter składają się z „małych kolumn”, a któreś z wyższych pięter z kolumn
„bardzo małych”.
67 Pokrewne opisy świątyni Diany z traktatów o siedmiu cudach świata i grobowca
Kamilli z Roman d’Eneas precyzują ten fakt osobnymi dookreśleniami.
68 Tylko siedem rękopisów (na szesnaście) zachowało należący do „oryginału” pomysł
budowli rozszerzającej się ku górze.
39
Gdzieniegdzie opuszczone zostały - jak sądzę, przez przeoczenie — ka-
pitele pomiędzy kondygnacjami. Niektóre z tych opuszczeń są jednak
znaczące. Otóż wszystkie rękopisy grupy P-lb i jeden rękopis P-2 pomija-
ją kapitel pomiędzy dolnym, „cokołowym” filarem (czy filarami) a kolu-
mną. Czyż nie jest to dowód na rozumienie filara jako podpory „bezpo-
rządkowej”, nieco „amorficznej”?
Tym samym widzimy, że dla autorów przeróbek prozatorskich kolum-
na i filar miały odmienny charakter. Filar z natury swej zdawał im się
potężniejszy, mocniejszy, bardziej odpowiedni do zastosowania w niż-
szych partiach budowli. Znamienne, że ani wersja rymowana Listu, ani
współczesne jej dwunastowieczne chansons de geste i powieści raczej nie
zawierają podobnych rozróżnień (z wyjątkiem Pelerinage, gdzie zresztą
rozróżnienie to ma nieco inny charakter). Można przypuścić, że wspólne
wielu kopistom rozumienie różnicy pomiędzy kolumną a filarem wynika
z mentalności innej epoki, prawdopodobnie pierwszej połowy XIII wieku,
czasu, w którym mogła powstać wersja P-l.
I jeszcze jedno: w tekstach prozą znikło nielogiczne utożsamienie naj-
wyższej, górnej kolumny z dolną, powtórzone za łacińskim „oryginałem”
przez wersję rymowaną.
LICZBY I PROPORCJE
W „oryginale” i francuskiej wersji rymowanej nie ma w ogóle mowy
o rozmiarach podpór; zróżnicowana jest tylko ich ilość. Na tej podstawie
mogliśmy sądzić, że chodzi o konstrukcję dwunasto- lub trzynastopiętro-
wą, rozszerzającą się ku górze67. W przeróbkach prozą ilość pięter została
zredukowana: waha się od pięciu do ośmiu. Zmieniona została również li-
czba podpór na kolejnych kondygnacjach. Ponad połowa rękopisów68 su-
geruje tylko zwiększanie się ich liczby, aż do owej pojedynczej kolumny
wspierającej zwierciadło. Wynikałoby stąd, że piętra stają się jedynie co-
raz szersze i potem już się nie zwężają. Ale ponadto w prawie wszystkich
kopiach znajdujemy zupełnie nową informację (ww. 406-409) o zmniej-
szaniu się wielkości kolumn wraz ze wzrostem ich liczby. Najbardziej
konsekwentne są przekazy, wedle których jedno lub dwa z niższych pię-
ter składają się z „małych kolumn”, a któreś z wyższych pięter z kolumn
„bardzo małych”.
67 Pokrewne opisy świątyni Diany z traktatów o siedmiu cudach świata i grobowca
Kamilli z Roman d’Eneas precyzują ten fakt osobnymi dookreśleniami.
68 Tylko siedem rękopisów (na szesnaście) zachowało należący do „oryginału” pomysł
budowli rozszerzającej się ku górze.