DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Czekalski, Stanisław: Międzynarodówka Salonów Automobilowych i hagiografia rewolucji: Mieczysław Szczuka na rozdrożach nowej sztuki
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.28184#0082
80
STANISŁAW CZEKALSKI
ukazał się latem 1922 r. w almanachu Chaliastre. Zawarta tu apologia
budowy rzeźby z nowych, „technicznych” materiałów, jak żelazo, mosiądz,
beton itp., oraz możliwości wprowadzenia jej w ruch, nasuwa skojarzenia
zarówno z projektami pomników autorstwa Szczuki, jak też z jego tezami
O środkach w sztuce, wyłożonymi w katalogu Wystawy Nowej Sztuki w
Wilnie w 1923 r. Skoro zaś o wystawach mowa, to warto wspomnieć eks-
pozycję prac Szczuki, Żarnower, jak również Stażewskiego, Nicz-Boro-
wiakowej, Kryńskiego, Rafałowskiego i Szulca - a więc artystów związa-
nych później, mniej lub bardziej ściśle, z „Blokiem” - w dziale polskim
Międzynarodowej Wystawy Młodej Sztuki, zorganizowanej w 1923 r. w
Łodzi przez przedstawicielstwo Międzynarodowej Unii Postępowych Ar-
tystów na Wschodnią Europę, wyznaczone na Kongresie Diisseldorf-
skim11. Ekspozycja ta jest wymownym świadectwem bliskich powiązań
między rodzącą się polską awangardą konstruktywistyczną, animowaną
wówczas zwłaszcza przez Szczukę, Żarnower i Berlewiego, a międzynaro-
dowym środowiskiem artystów żydowskich, za pośrednictwem którego
napływały informacje o nowej, „postępowej” sztuce z Rosji i Niemiec.
Wszystkich łączyła wspólna idea; chodziło - jak wspominał Berlewi, kre-
śląc sylwetkę Szczuki - „o przekształcenie światopoglądu burżuazyjno-
-zaściankowego, idącego w parze z szowinizmem narodowym - w dyna-
mizm rewolucyjny wyzwalających się mas”12.
W twórczości Szczuki wpływ koncepcji Lissitzkiego zaznacza się szcze-
gólnie mocno. Być może pociągał go mesjanistyczny, ąuasi-religijny od-
cień programu suprematystycznej przebudowy świata. Anatol Stern,
przyjaciel Szczuki z tamtych lat (podobnie jak Lissitzky, Żarnower, Ber-
lewi, Jasieński czy Wat - również pochodzenia żydowskiego), podkreśla-
jąc trwałość mistycznych inklinacji i zmagań z nimi na kolejnych etapach
twórczości artysty, pisał o przezwyciężeniu przezeń mistyki religijnej na
rzecz mistyki materialistycznej. Podobnie można powiedzieć o Lissitz-
kim; jego idea „Proun” naznaczona była - jak zauważył Malinowski -
przez „specyficzny typ mistycyzmu, przejawiający się w poczuciu misji
generalnej przebudowy świata, którą uznał za bliską własnej mesjani-
stycznej tradycji narodowej”13. I on, tak jak Szczuka, wychodził od eks-
presjonistycznego malarstwa osadzonego w rodzimej, religijnej kulturze
duchowej, a kreśląc w Warszawie program „Proun”, przedstawiał go jako
przezwyciężenie zarazem sztuki i religii.
11 Prawdopodobnie dobrym kontaktom Szczuki z żydowskim środowiskiem artystycz-
nym zawdzięczać można także jego wystawę w berlińskiej galerii „Der Sturm” H. Waldena
w 1923 r.; być może rolę pośrednika odgrywał tu H. Berlewi. Por. Malinowski, op. rit.,
s. 150.
12 H. Berlewi,Konstruktywista, (w.) Mieczysław Szczuka, op. cit., s. 138.
13 Malinowski, op. cit., s. 108.
STANISŁAW CZEKALSKI
ukazał się latem 1922 r. w almanachu Chaliastre. Zawarta tu apologia
budowy rzeźby z nowych, „technicznych” materiałów, jak żelazo, mosiądz,
beton itp., oraz możliwości wprowadzenia jej w ruch, nasuwa skojarzenia
zarówno z projektami pomników autorstwa Szczuki, jak też z jego tezami
O środkach w sztuce, wyłożonymi w katalogu Wystawy Nowej Sztuki w
Wilnie w 1923 r. Skoro zaś o wystawach mowa, to warto wspomnieć eks-
pozycję prac Szczuki, Żarnower, jak również Stażewskiego, Nicz-Boro-
wiakowej, Kryńskiego, Rafałowskiego i Szulca - a więc artystów związa-
nych później, mniej lub bardziej ściśle, z „Blokiem” - w dziale polskim
Międzynarodowej Wystawy Młodej Sztuki, zorganizowanej w 1923 r. w
Łodzi przez przedstawicielstwo Międzynarodowej Unii Postępowych Ar-
tystów na Wschodnią Europę, wyznaczone na Kongresie Diisseldorf-
skim11. Ekspozycja ta jest wymownym świadectwem bliskich powiązań
między rodzącą się polską awangardą konstruktywistyczną, animowaną
wówczas zwłaszcza przez Szczukę, Żarnower i Berlewiego, a międzynaro-
dowym środowiskiem artystów żydowskich, za pośrednictwem którego
napływały informacje o nowej, „postępowej” sztuce z Rosji i Niemiec.
Wszystkich łączyła wspólna idea; chodziło - jak wspominał Berlewi, kre-
śląc sylwetkę Szczuki - „o przekształcenie światopoglądu burżuazyjno-
-zaściankowego, idącego w parze z szowinizmem narodowym - w dyna-
mizm rewolucyjny wyzwalających się mas”12.
W twórczości Szczuki wpływ koncepcji Lissitzkiego zaznacza się szcze-
gólnie mocno. Być może pociągał go mesjanistyczny, ąuasi-religijny od-
cień programu suprematystycznej przebudowy świata. Anatol Stern,
przyjaciel Szczuki z tamtych lat (podobnie jak Lissitzky, Żarnower, Ber-
lewi, Jasieński czy Wat - również pochodzenia żydowskiego), podkreśla-
jąc trwałość mistycznych inklinacji i zmagań z nimi na kolejnych etapach
twórczości artysty, pisał o przezwyciężeniu przezeń mistyki religijnej na
rzecz mistyki materialistycznej. Podobnie można powiedzieć o Lissitz-
kim; jego idea „Proun” naznaczona była - jak zauważył Malinowski -
przez „specyficzny typ mistycyzmu, przejawiający się w poczuciu misji
generalnej przebudowy świata, którą uznał za bliską własnej mesjani-
stycznej tradycji narodowej”13. I on, tak jak Szczuka, wychodził od eks-
presjonistycznego malarstwa osadzonego w rodzimej, religijnej kulturze
duchowej, a kreśląc w Warszawie program „Proun”, przedstawiał go jako
przezwyciężenie zarazem sztuki i religii.
11 Prawdopodobnie dobrym kontaktom Szczuki z żydowskim środowiskiem artystycz-
nym zawdzięczać można także jego wystawę w berlińskiej galerii „Der Sturm” H. Waldena
w 1923 r.; być może rolę pośrednika odgrywał tu H. Berlewi. Por. Malinowski, op. rit.,
s. 150.
12 H. Berlewi,Konstruktywista, (w.) Mieczysław Szczuka, op. cit., s. 138.
13 Malinowski, op. cit., s. 108.