DOI Heft:
Polemiki
DOI Artikel:Czekalski, Stanisław: Grottger, czarownice i metoda. O Losowaniu rekrutów, intencji artystycznej i dialogu międzyobrazowym: uwagi na marginesie książki Mariusza Bryla
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28184#0211
GROTTGER, CZAROWNICE I METODA
209
no-percepcyjnej” R. Arnheima i „ikonicznęj” M. Imdahla. Powstaje tu
problem „wyważenia” sensu obrazowego w rekonstruującym go opisie.
Otóż z przeprowadzonej przez M. Bryla analizy Losowania rekrutów
wyłania się, jak widać z rekapitulacji powyżej, złożona struktura seman-
tyczna obrazu, budująca napięcie między opozycyjnymi biegunami sensu
- ubezwłasnowolnieniem i dominacją głównego bohatera. Struktura ta
przypomina model języka obrazowego i jego interpretacji charakterysty-
czny dla ikoniki M. Imdahla. O ile jednak Imdahl zakłada, że obraz doko-
nuje sobie tylko właściwej kondensacji przeciwnych znaczeń w ponadopo-
zycyjną totalność „zarówno-jak” czy „nie tylko-łecz także”, o tyle opis
M. Bryla dialektykę tę przekształca w relację typu „raczej-niż”: młodzie-
niec jest postacią raczej dominującą niż ubezwłasnowolnioną, raczej sa-
modzielną niż podporządkowaną. Wyraźne przeniesienie semantycznego
ciężaru obrazu na jedną stronę, naruszające równowagę ikonicznęj dialek-
tyki, widoczne jest od początku opisu, kiedy autor wychodzi od owych
„najbardziej uderzających cech przedstawienia” - do których należy „nad-
rzędna pozycja młodzieńca w kompozycyjno-narracyjnej strukturze obra-
zu” - trochę tak, jak gdyby chwytał pierwsze, dominujące wrażenie, które
z miejsca narzuca się po spojrzeniu na rysunek i które prowadzi dalszą
analizę. Taki przebieg opisu i interpretacji, określony raczej przez głów-
ny, wiodący temat obrazu, niż przez właściwy ikonice system spiętrzania
i równoważenia dialektycznych opozycji znaczeń, charakterystyczny jest
dla metod opartych na psychologii postaci, m. in. dla R. Arnheima (zwła-
szcza „wczesnego”, z okresu Sztuki i percepcji wzrokowej).
Specyfiką metody ikonicznęj jest założenie, że dialektyczny związek
opozycyjnych znaczeń powstaje w jednym i tym samym obrazowym po-
rządku, spinającym relacje „sceniczne” i planimetryczne - w transsceni-
cznym systemie linii pola; te same elementy kompozycji niosą w nim jed-
nocześnie i nierozdzielnie przeciwstawne sensy (np. zarówno dominacja -
jak podporządkowanie postaci Chrystusa, współobecne w jednym skosie
wiążącym głowy Jego i Judasza w Pojmaniu Giotta)7. Arnheim natomiast
pozostaje przy wyodrębnieniu w obrazie dwóch różnych porządków, pła-
szczyznowego i przestrzennego, twierdząc, iż znaczenie obrazu rodzi się z
ich wzajemnego oddziaływania, a ponadto w kompozycji płaszczyznowej
wyróżnia elementy w jeden określony sposób nacechowane pod względem
dynamicznym i semantycznym, które konstytuują sens obrazowy w rela-
cji jedne do drugich, na zasadzie wspierania się lub przeciwstawiania so-
bie, tak, że ostatecznie równoważą się dopiero w całości obrazu, wspólnie
rozgrywając zarazem jego dominujący, dynamiczny temat. Zdaniem Arn-
7 Zob. M. Imdahl, Giotta. Z zagadnień ikonicznęj struktury sensu, „Artium Quaestio-
nes” IV, 1990.
14
209
no-percepcyjnej” R. Arnheima i „ikonicznęj” M. Imdahla. Powstaje tu
problem „wyważenia” sensu obrazowego w rekonstruującym go opisie.
Otóż z przeprowadzonej przez M. Bryla analizy Losowania rekrutów
wyłania się, jak widać z rekapitulacji powyżej, złożona struktura seman-
tyczna obrazu, budująca napięcie między opozycyjnymi biegunami sensu
- ubezwłasnowolnieniem i dominacją głównego bohatera. Struktura ta
przypomina model języka obrazowego i jego interpretacji charakterysty-
czny dla ikoniki M. Imdahla. O ile jednak Imdahl zakłada, że obraz doko-
nuje sobie tylko właściwej kondensacji przeciwnych znaczeń w ponadopo-
zycyjną totalność „zarówno-jak” czy „nie tylko-łecz także”, o tyle opis
M. Bryla dialektykę tę przekształca w relację typu „raczej-niż”: młodzie-
niec jest postacią raczej dominującą niż ubezwłasnowolnioną, raczej sa-
modzielną niż podporządkowaną. Wyraźne przeniesienie semantycznego
ciężaru obrazu na jedną stronę, naruszające równowagę ikonicznęj dialek-
tyki, widoczne jest od początku opisu, kiedy autor wychodzi od owych
„najbardziej uderzających cech przedstawienia” - do których należy „nad-
rzędna pozycja młodzieńca w kompozycyjno-narracyjnej strukturze obra-
zu” - trochę tak, jak gdyby chwytał pierwsze, dominujące wrażenie, które
z miejsca narzuca się po spojrzeniu na rysunek i które prowadzi dalszą
analizę. Taki przebieg opisu i interpretacji, określony raczej przez głów-
ny, wiodący temat obrazu, niż przez właściwy ikonice system spiętrzania
i równoważenia dialektycznych opozycji znaczeń, charakterystyczny jest
dla metod opartych na psychologii postaci, m. in. dla R. Arnheima (zwła-
szcza „wczesnego”, z okresu Sztuki i percepcji wzrokowej).
Specyfiką metody ikonicznęj jest założenie, że dialektyczny związek
opozycyjnych znaczeń powstaje w jednym i tym samym obrazowym po-
rządku, spinającym relacje „sceniczne” i planimetryczne - w transsceni-
cznym systemie linii pola; te same elementy kompozycji niosą w nim jed-
nocześnie i nierozdzielnie przeciwstawne sensy (np. zarówno dominacja -
jak podporządkowanie postaci Chrystusa, współobecne w jednym skosie
wiążącym głowy Jego i Judasza w Pojmaniu Giotta)7. Arnheim natomiast
pozostaje przy wyodrębnieniu w obrazie dwóch różnych porządków, pła-
szczyznowego i przestrzennego, twierdząc, iż znaczenie obrazu rodzi się z
ich wzajemnego oddziaływania, a ponadto w kompozycji płaszczyznowej
wyróżnia elementy w jeden określony sposób nacechowane pod względem
dynamicznym i semantycznym, które konstytuują sens obrazowy w rela-
cji jedne do drugich, na zasadzie wspierania się lub przeciwstawiania so-
bie, tak, że ostatecznie równoważą się dopiero w całości obrazu, wspólnie
rozgrywając zarazem jego dominujący, dynamiczny temat. Zdaniem Arn-
7 Zob. M. Imdahl, Giotta. Z zagadnień ikonicznęj struktury sensu, „Artium Quaestio-
nes” IV, 1990.
14