DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Bernatowicz, Piotr: Picasso w Polsce zaraz po wojnie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28179#0159
PICASSO W POLSCE ZARAZ PO WOJNIE
157
charakter GMP. Artyści ci nie dążyli do przełamywania tradycji piktura-
lizmu, jak można by sądzić, biorąc pod uwagę podobieństwa do awangar-
dy radzieckiego konstruktywizmu obecne w retoryce rządzącej wystąpie-
niami jej członków6 7. Jeżeli byli awangardowi, to w tym znaczeniu, jakie
sformułował Clement Greenberg, nazywając posługującą się abstrakcją
awangardę spadkobierczynią i przechowalnią wartości sztuki wysokiej'.
Nie jest przypadkiem, że Wystawa Sztuki Nowoczesnej została zor-
ganizowana w krakowskim Pałacu Sztuki, pamiętającym czasy młodopol-
skich artystów. W teorii Clementa Greenberga właśnie Picasso odgrywa
kluczową rolę, jako spadkobierca i główny awangardowy wyraziciel war-
tości sztuki wysokiej. W Krakowie, gdzie Picasso znany był jeszcze przed
wystąpieniami formistów8, jego sztuka miała podobne znaczenie - sym-
bolu modernizmu. Dochodzimy tu do pytania, które stanowi punkt wyj-
ścia dla rozważań zawartych w drugiej części tekstu. Jaka relacja istnia-
ła między odwoływaniem się do malarstwa Picassa jako mitu sztuki
modernistycznej przez artystów GMP a ideologicznym kontekstem, w ja-
kim po 1945 funkcjonował ten artysta? Próba odpowiedzi na to pytanie
podjęta zostanie w drugim rozdziale niniejszego tekstu.
1. PICASSO I REWOLUCJA ŁAGODNA
Użyty w tytule termin „zaraz po wojnie”, którym chcę nazwać wspo-
mniany pięcioletni wyznaczony cezurami lat 1945 i 1949, został wcześ-
niej wykorzystany przez Czesława Miłosza w tytule jego książki zbierają-
cej korespondencję z tych lat9. Także Miłosz pożyczył swój tytuł - od
Jerzego Andrzejewskiego, który tak pierwotnie nazwał swą powieść Po-
piół i diament. Jaka jest zaleta tego określenia? Przede wszystkim wska-
zuje on na cień wojny, który zaciążył nad tym okresem. Wskazuje na
przejściowość tego czasu, zarówno w poczuciu indywidualnych wyborów,
jak i w skali globalnej opisując sytuację dążenia do nowego „pokojowego”
uporządkowania świata. Wskazuje także na wojnę jako wyraźną cezurę,
także w życiu artystycznym. Wreszcie włącza on polską sytuację w rytm
globalnych przemian powojennego świata, co jest - moim zdaniem - nie-
zwykle istotne. W odróżnieniu od sytuacji izolacji politycznej i kultural-
6 Patrz teksty M. Porębskiego w rozdziale 2.
7 C. Greenberg, Auant-garde and Kistek, (w:) C. Greenberg, The Collected Essays
and Criticism, ed. J. 0’Brian, Chicago 1986.
8 Pierwsza wzmianka o Picassie pojawiła się w roku 1908 w artykule Adolfa Baslera
Dzisiejsza kultura artystyczna we Francji, w piśmie „Sfinks”; na temat przedwojennej
recepcji Picassa patrz: J. Pollakówna, Sfera niepokoju, (w:) Picasso w Polsce... op.cit.
9 Cz. Miłosz, Zaraz po wojnie, korespondencje z pisarzami 1945-1950, Kraków 1998.
157
charakter GMP. Artyści ci nie dążyli do przełamywania tradycji piktura-
lizmu, jak można by sądzić, biorąc pod uwagę podobieństwa do awangar-
dy radzieckiego konstruktywizmu obecne w retoryce rządzącej wystąpie-
niami jej członków6 7. Jeżeli byli awangardowi, to w tym znaczeniu, jakie
sformułował Clement Greenberg, nazywając posługującą się abstrakcją
awangardę spadkobierczynią i przechowalnią wartości sztuki wysokiej'.
Nie jest przypadkiem, że Wystawa Sztuki Nowoczesnej została zor-
ganizowana w krakowskim Pałacu Sztuki, pamiętającym czasy młodopol-
skich artystów. W teorii Clementa Greenberga właśnie Picasso odgrywa
kluczową rolę, jako spadkobierca i główny awangardowy wyraziciel war-
tości sztuki wysokiej. W Krakowie, gdzie Picasso znany był jeszcze przed
wystąpieniami formistów8, jego sztuka miała podobne znaczenie - sym-
bolu modernizmu. Dochodzimy tu do pytania, które stanowi punkt wyj-
ścia dla rozważań zawartych w drugiej części tekstu. Jaka relacja istnia-
ła między odwoływaniem się do malarstwa Picassa jako mitu sztuki
modernistycznej przez artystów GMP a ideologicznym kontekstem, w ja-
kim po 1945 funkcjonował ten artysta? Próba odpowiedzi na to pytanie
podjęta zostanie w drugim rozdziale niniejszego tekstu.
1. PICASSO I REWOLUCJA ŁAGODNA
Użyty w tytule termin „zaraz po wojnie”, którym chcę nazwać wspo-
mniany pięcioletni wyznaczony cezurami lat 1945 i 1949, został wcześ-
niej wykorzystany przez Czesława Miłosza w tytule jego książki zbierają-
cej korespondencję z tych lat9. Także Miłosz pożyczył swój tytuł - od
Jerzego Andrzejewskiego, który tak pierwotnie nazwał swą powieść Po-
piół i diament. Jaka jest zaleta tego określenia? Przede wszystkim wska-
zuje on na cień wojny, który zaciążył nad tym okresem. Wskazuje na
przejściowość tego czasu, zarówno w poczuciu indywidualnych wyborów,
jak i w skali globalnej opisując sytuację dążenia do nowego „pokojowego”
uporządkowania świata. Wskazuje także na wojnę jako wyraźną cezurę,
także w życiu artystycznym. Wreszcie włącza on polską sytuację w rytm
globalnych przemian powojennego świata, co jest - moim zdaniem - nie-
zwykle istotne. W odróżnieniu od sytuacji izolacji politycznej i kultural-
6 Patrz teksty M. Porębskiego w rozdziale 2.
7 C. Greenberg, Auant-garde and Kistek, (w:) C. Greenberg, The Collected Essays
and Criticism, ed. J. 0’Brian, Chicago 1986.
8 Pierwsza wzmianka o Picassie pojawiła się w roku 1908 w artykule Adolfa Baslera
Dzisiejsza kultura artystyczna we Francji, w piśmie „Sfinks”; na temat przedwojennej
recepcji Picassa patrz: J. Pollakówna, Sfera niepokoju, (w:) Picasso w Polsce... op.cit.
9 Cz. Miłosz, Zaraz po wojnie, korespondencje z pisarzami 1945-1950, Kraków 1998.