DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Bryl, Mariusz: Historia sztuki na przejściu od kontekstowej Funktionsgeschichte ku antropologicznej Bildwissenschaft (casus Hans Belting)
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.28179#0248
246
MARIUSZ BRYL
konsensualny. Dotyczyło to zarówno analizy przeszłości, jak i zarysowa-
nych przez autora perspektyw na przyszłość.
Odrzucenie stylistyczno-linearnego paradygmatu rekonstrukcji dzie-
jów sztuki traktowane było już od dawna przez to pokolenie jako oczywi-
stość. Również krytyka badań stylistycznych, ikonologii czy analizy stru-
kturalnej stanowiła dobro wspólne tej generacji29. Podobnie proponowane
przez autora jako „przyszłe” zadania historii sztuki - badanie historycz-
nych funkcji sztuki, uwzględnienie relacji między dziełem i odbiorcą, hi-
storyczna analiza sztuki z punktu widzenia właściwego jej medium, by
wymienić tylko te najważniejsze - znajdowały się już albo w fazie realiza-
cji, albo dosłownie „wisiały w powietrzu”. Sam Belting uwzględniał już
wówczas w swoich badaniach problematykę medium i rolę odbiorcy; prze-
łomowa praca Wolfganga Kempa na temat estetyki recepcji miała się
ukazać jeszcze w tym samym roku; gdy na jesieni roku następnego rozpo-
czynał swoją działalność Funkkolleg „Kunst”, objawił się on jako w pełni
ukształtowana, kolektywna, świadoma swoich celów koncepcja spojrzenia
na dzieje sztuki (i ich prezentację) przez pryzmat jej historycznie zmien-
nych funkcji30. Było to największe kolektywne przedsięwzięcie tego poko-
lenia niemieckich historyków sztuki, które na początku lat 70. podjęło re-
wizję tradycyjnego paradygmatu naszej dyscypliny. Oprócz Beltinga,
wzięli w nim udział między innymi tacy badacze, jak: Martin Warnke,
Wolfgang Kemp, Klaus Herding i Werner Busch.
Prezentację historii sztuki zorganizowano wokół czterech głównych,
zdaniem organizatorów, funkcji, jakie dzieła sztuki pełniły na przestrzeni
dziejów. Wyróżniono funkcję religijną, estetyczną, mimetyczną i politycz-
ną. Sam Belting, mimo że poprowadził jedną z jednostek lekcyjnych w ra-
mach problematyki związanej z funkcją religijną („Od obrazu ołtarzowe-
go do tablicowego”), pod koniec całego przedsięwzięcia zgłosił wobec niego
swoiste votum separatum, publikując jeszcze jeden tekst w ostatniej jed-
nostce lekcyjnej, pomyślanej jako trybuna dla tych orientacji teoretycz-
nych, które znalazły się poza koncepcją Funkkolleg „Kunst”, a mianowi-
cie: feminizmu i ikoniki. Obok przedstawicieli tych dwóch „opcji” głos
29 Dla uniknięcia niepotrzebnych nieporozumień należy w tym miejscu zaznaczyć, że
owo „pokolenie 1970” nie stanowiło monolitu, a jego przedstawiciele różnili się między sobą
w podejściu do wielu istotnych kwestii. I tak na przykład, spośród owych trzech „dzisiej-
szych” (jak je wtedy określał Belting) metod historii sztuki najbardziej zróżnicowane, wca-
le nie jednoznacznie krytyczne (i dodać można - takim pozostało do dzisiaj) było podejście
do ikonologii. Również ogólne tezy Beltinga zawarte w Das Ende der Kunstgeschichte? pod-
dawane były z tej strony (do czego jeszcze wrócimy) krytyce.
30 Zob. H. Belting, Das Bild und sein Publikum im Mittelalter, op.cit.; W. Kemp, Der
Anteil des Betrachters. Rezeptionsasthetische Studien zur Malerei des 19. Jahrhunderts,
Miinchen 1983; W. Busch (Hrsg.), Funkkolleg „Kunst”. Eine Geschichte der Kunst im
Wandel ihrer Funktionen, Munchen-Zurich 1986, Bd. 1-2.
MARIUSZ BRYL
konsensualny. Dotyczyło to zarówno analizy przeszłości, jak i zarysowa-
nych przez autora perspektyw na przyszłość.
Odrzucenie stylistyczno-linearnego paradygmatu rekonstrukcji dzie-
jów sztuki traktowane było już od dawna przez to pokolenie jako oczywi-
stość. Również krytyka badań stylistycznych, ikonologii czy analizy stru-
kturalnej stanowiła dobro wspólne tej generacji29. Podobnie proponowane
przez autora jako „przyszłe” zadania historii sztuki - badanie historycz-
nych funkcji sztuki, uwzględnienie relacji między dziełem i odbiorcą, hi-
storyczna analiza sztuki z punktu widzenia właściwego jej medium, by
wymienić tylko te najważniejsze - znajdowały się już albo w fazie realiza-
cji, albo dosłownie „wisiały w powietrzu”. Sam Belting uwzględniał już
wówczas w swoich badaniach problematykę medium i rolę odbiorcy; prze-
łomowa praca Wolfganga Kempa na temat estetyki recepcji miała się
ukazać jeszcze w tym samym roku; gdy na jesieni roku następnego rozpo-
czynał swoją działalność Funkkolleg „Kunst”, objawił się on jako w pełni
ukształtowana, kolektywna, świadoma swoich celów koncepcja spojrzenia
na dzieje sztuki (i ich prezentację) przez pryzmat jej historycznie zmien-
nych funkcji30. Było to największe kolektywne przedsięwzięcie tego poko-
lenia niemieckich historyków sztuki, które na początku lat 70. podjęło re-
wizję tradycyjnego paradygmatu naszej dyscypliny. Oprócz Beltinga,
wzięli w nim udział między innymi tacy badacze, jak: Martin Warnke,
Wolfgang Kemp, Klaus Herding i Werner Busch.
Prezentację historii sztuki zorganizowano wokół czterech głównych,
zdaniem organizatorów, funkcji, jakie dzieła sztuki pełniły na przestrzeni
dziejów. Wyróżniono funkcję religijną, estetyczną, mimetyczną i politycz-
ną. Sam Belting, mimo że poprowadził jedną z jednostek lekcyjnych w ra-
mach problematyki związanej z funkcją religijną („Od obrazu ołtarzowe-
go do tablicowego”), pod koniec całego przedsięwzięcia zgłosił wobec niego
swoiste votum separatum, publikując jeszcze jeden tekst w ostatniej jed-
nostce lekcyjnej, pomyślanej jako trybuna dla tych orientacji teoretycz-
nych, które znalazły się poza koncepcją Funkkolleg „Kunst”, a mianowi-
cie: feminizmu i ikoniki. Obok przedstawicieli tych dwóch „opcji” głos
29 Dla uniknięcia niepotrzebnych nieporozumień należy w tym miejscu zaznaczyć, że
owo „pokolenie 1970” nie stanowiło monolitu, a jego przedstawiciele różnili się między sobą
w podejściu do wielu istotnych kwestii. I tak na przykład, spośród owych trzech „dzisiej-
szych” (jak je wtedy określał Belting) metod historii sztuki najbardziej zróżnicowane, wca-
le nie jednoznacznie krytyczne (i dodać można - takim pozostało do dzisiaj) było podejście
do ikonologii. Również ogólne tezy Beltinga zawarte w Das Ende der Kunstgeschichte? pod-
dawane były z tej strony (do czego jeszcze wrócimy) krytyce.
30 Zob. H. Belting, Das Bild und sein Publikum im Mittelalter, op.cit.; W. Kemp, Der
Anteil des Betrachters. Rezeptionsasthetische Studien zur Malerei des 19. Jahrhunderts,
Miinchen 1983; W. Busch (Hrsg.), Funkkolleg „Kunst”. Eine Geschichte der Kunst im
Wandel ihrer Funktionen, Munchen-Zurich 1986, Bd. 1-2.