OBRAZ I JEGO MEDIA. PRÓBA ANTROPOLOGICZNA

299

znaków wizualnych i językowych. Problem mediów znajduje się poza po-
lem widzenia uniwersalnej teorii znaków z jej bezczasowymi struktura-
mi, nie poddającymi się analizie w kategoriach historycznych.
Uwzględnienie problemu medium przywraca człowiekowi należne mu
miejsce w kontekście obrazów, jako istocie cielesnej, doświadczającej sie-
bie i działającej w sposób medialny. Tym też różni się nasze postawienie
problemu medium (Medienfrage) od tych teorii mediów i historii techniki,
które uwzględniają człowieka wyłącznie jako wynalazcę nowych mediów i
zarazem wykluczają go jako użytkownika owych zmieniających się me-
diów. Wreszcie problem medium w naszym ujęciu otwiera także dostęp
do argumentacji antropologicznej, dopuszczając interkulturową wielość
zarówno w odniesieniu do produkcji obrazu, jak i samego pojęcia obrazu.
Niezachodnie praktyki obrazowe nie tylko przypominają nam o różnorod-
ności wzajemnych związków obrazu i medium. W nich ujawniają się też
zróżnicowane role ciała, które nie tylko percypuje obrazy, ale samo w so-
bie je produkuje (taniec masek itd.) i - odgrywając - aktywnie wystawia.
Interkulturowe poszerzenie pojęcia obrazu zaprasza do nowych teorii ob-
razu, którym nie będą przeszkadzać nasze przyzwyczajenia myślowe.

2

A zatem: jak mógłby dzisiaj wyglądać dyskurs o obrazie i obrazowo-
ści? Stare pojęcie ikonologii ciągle jeszcze oczekuje na wypełnienie sen-
sem odpowiadającym naszej współczesności. Erwin Panofsky, w momen-
cie gdy uczynił je owocnym dla historii sztuki, natychmiast ponownie
zawęził je do - poddających się rekonstrukcji dzięki tekstom historycz-
nym - renesansowych alegorii obrazowych: tym samym przemieszczeniu
uległ sens pojęcia ikonologii. Czym innym jest rozważanie znaczeń w ob-
razach, które uczytelnia je niczym teksty, czym innym zaś, uczynienie
przedmiotem zainteresowania znaczenia, które obrazy zyskują i posiada-
ją w procesie naszej percepcji. W. J. T. Mitchell w nowy sposób użył poję-
cia ikonologii, w książce pod tym samym tytułem. W jego ujęciu termin
ten nie określa metody wyjaśniania obrazów za pomocą tekstów, ale me-
todę odróżniania obrazów od tekstów. Jego „krytyczna ikonologia”, jak ją
sam nazywa, nie czyni rozróżnienia między obrazami i uisual culture ja-
ko pojęciem nadrzędnym. Być może Mitchell zamierzał wprowadzić ten
podział w następnej książce, zatytułowanej Picture Theory. Rozróżnia w
niej pictures i images, co nie jest możliwe w języku niemieckim, w którym
w ten sam sposób mówimy o obrazie na ścianie i o takim obrazie, który
jest na nim przedstawiony. Pictures to, w ujęciu Mitchella, obrazy fizycz-