Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (11.2000)

340

RECENZJE I OMÓWIENIA

scholastyczne pojawiają się w XIII w., ksiąg późniejszych jest niewiele, aż do drugiej
połowy XV stulecia. Zachowane rękopisy są niemal wyłącznie łacińskie, zaskakuje
fakt, że mało pośród nich literatury patrystycznej. We wprowadzeniu prof. Raymund
Kottje z Bonn nie ukrywa, że nawet tak obszerne dzieło nie wyczerpuje zagadnień,
wiążących się z analizowanym księgozbiorem. Otwarte pozostaje m.in. pytanie, jak
długo istniało miejscowe skryptorium i ewentualna pracownia malarska.
Opis kodeksów i zachowanych fragmentów oraz odnośniki bibliograficzne podano
w szczegółowo opracowanym katalogu. Pewna trudność w korzystaniu z tego źródła
polega na uporządkowaniu zasobu według obecnych miejsc przechowywania, wygod-
niejsze byłoby uszeregowanie chronologiczne (konkordancja nie obejmuje rękopisów z
XVII i XVII w.) lub według grup tematycznych. Druga część katalogu zawiera pozycje
o nieudokumentowanej proweniencji oraz spis ksiąg zaginionych. Bezcennym uzupeł-
nieniem są ilustracje, w tym barwne. Uderza informacja o stosunku wielkości repro-
dukcji do oryginałów. Obserwując interesującą formę i ikonografię szeregu średnio-
wiecznych miniatur, można jedynie żałować, że zabrakło rozdziału, próbującego
choćby zarysować tę tematykę. Problem rzeczywiście pozostaje otwarty.
Redaktorem części obejmującej druki jest dr Ernst Manfred Wermter, emerytowa-
ny dyrektor Biblioteki Miejskiej w Mónchengladbach. Tu efektem iście benedyktyń-
skiej pracy jest odnalezienie 519 inkunabułów i starodruków z XV-XVIII w., dziś
znajdujących się przede wszystkim w Kolonii i Kempen, co stanowi około 1/4 stanu
pierwotnego. Zwięzły wstęp Beatrix Veit zamyka katalog pytań o znaczenie księgo-
zbioru, na które mają odpowiedzieć przyszłe badania; szkoda, że zabrakło choćby prób
zarysowania problemu. Możemy się tylko domyślać, że zbiór należał do cenniejszych
w regionie. Dalej następuje bibliograficzny opis ksiąg, uporządkowanych według au-
torów względnie tytułów. Mamy też próbę odtworzenia pierwotnej systematyki, te-
ksty źródłowe i indeksy. Przydałby się indeks chronologiczny, którego rolę tylko czę-
ściowo spełnia część ilustracyjna zawierająca wybór rycin i kart tytułowych. Jak na
pracę o książkach przystało, dzieło zostało wydane z dużą dbałością o jakość druku
i ilustracji.
Druga książka, wydana w 900 rocznicę powstania zakonu cysterskiego, przyciąga
wzrok luksusową szatą zewnętrzną. Autor, profesor literatury staroniemieckiej i języ-
koznawstwa z uniwersytetu w Oksfordzie podjął ambitne zamierzenie opracowania
dziejów i odtworzenia rozproszonych zbiorów jednej z większych klasztornych biblio-
tek Środkowej Nadrenii. Opactwo ufundował arcybiskup moguncki Adalbert jako filię
Clairvaux w 1136 r., z kolei ono dało początek dalszym konwentom i pełniło duchowy
nadzór nad wspólnotami żeńskimi. Słynne z uprawy rozległych winnic, w latach roz-
kwitu osiągało liczbę 300-500 zakonników, z czego około 1/5 stanowili profesi.
W wyniku rabunków dokonanych podczas wojny trzydziestoletniej przez Szwedów
i wojska heskie, część dzieł nabył w 1636 r. angielski kolekcjoner Thomas Howard,
Earl of Arundel. 31 jego kodeksów z czasem weszło w skład londyńskiej British Libra-
ry. Inne stały się własnością arcybiskupa Canterbury Williama Lauda, który jako
kanclerz uniwersytetu przekazał swój cenny zbiór Bodleian Library w Oksfordzie.
Pewna część kolekcji znajduje się w innych bibliotekach, głównie w Wiesbaden, dokąd
trafiła po sekularyzacji opactwa w 1803 r. (było w nim wówczas około 8000 tomów).
Ogółem zidentyfikowano 195 kodeksów średniowiecznych, nie licząc inkunabułów
i pojedynczych kart.