DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Piotrowski, Piotr: Nad mapą neoawangardy Europy Środkowej lat siedemdziesiątych XX wieku
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.28198#0150
148
PIOTR PIOTROWSKI
łeczności45. To jest więc inna „polityczność” sztuki niż ta doświadczana na
Zachodzie, ale też inna od tej, jakiej domagają się biurokraci.
Opis Chalupecky’ego zapewne trąci idealizmem, który można zrozu-
mieć jako pewnego rodzaju lekarstwo na przygnębienie powodowane pro-
cesem normalizacji. Niewątpliwe jednak jest to, że dzięki sztuce under-
groundu albo „szarej strefy” kultura Czechosłowacji mogła przetrwać
strategię biurokratów i obronić wrażliwość i wyobraźnię nie tylko przed
„normabzatorami”, ale też przed procesami koniunkturalizacji i konfor-
mizacji, którym zniewolone społeczeństwa łatwo ulegają. Odwołując się
do słów innego wnikliwego obserwatora czechosłowackiego społeczeń-
stwa, Vaclava Havla, możemy powiedzieć, że właśnie na płaszczyźnie ar-
tystycznej „siła bezsilnych” była bardzo widoczna46. To właśnie artyści
wraz z innymi działaczami kultury i podziemnej polityki, tworzącymi od
1977 roku niezależne środowisko „Karta ’77”, pokazali, gdzie i w jaki spo-
sób kończy się władza policji i biurokratów.
Jeden z historycznych problemów czechosłowackiej kultury lat sie-
demdziesiątych stanowiła jej „podwójność”, paralelność kultury oficjalnej
i nieoficjalnej, zjawisko, które w znacznie mniejszym stopniu w tym cza-
sie występuje w innych krajach regionu, w niektórych zaś, jak w Polsce,
jest - praktycznie rzecz biorąc - nieobecne. Z całą pewnością natomiast
można o nim mówić w Niemczech Wschodnich oraz w Rumunii. Każdy
z tych krajów jednak stanowi szczególny przypadek. I tak, Rumunia
w końcu lat sześćdziesiątych przeżywała pewnego rodzaju ożywienie poli-
tyczne oraz - przede wszystkim - kulturalną odwilż. Z początkiem lat
siedemdziesiątych władze kierowane przez niedawnego liberała, a wkrót-
ce jednego z najtwardszych dyktatorów Europy Środkowej, Nicolae
Ceausescu, zaostrzają politykę kulturalną. W 1971 roku, jak wcześniej
wspominałem, Ceausescu publikuje tzw. tezy lipcowe, w których określa
zasady funkcjonowania „kultury socjalistycznej”. Kilka lat później w po-
łowie lat siedemdziesiątych, kiedy zostaje „wybrany” prezydentem kraju
(do tej pory pełnił wyłącznie funkcję przywódcy partii komunistycznej),
wyraźnie kończy się rozpoczęta w połowie poprzedniej dekady (również
przez niego) odwilż. Rozpoczyna się okres ponurej dyktatury, bezwględ-
nych rządów tajnej policji Securitate, agresywny kult jednostki kreujący
Nicolae oraz Elenę („Jego” i „Ją”) na absolutnych przywódców państwa.
Całe społeczeństwo boleśnie odczuwa ten proces, w tym też stolica Rumu-
nii Bukareszt, gdzie realizując swoje ambicje, Ceausescu wyburza część
starego miasta i wznosi olbrzymi Pałac Ludowy, planowany jako siedziba
40 Ibidem, s. 163.
46 V. Havel, Siła bezsilnych, (w:) V. Havel, Eseje polityczne, Warszawa: Krąg, 1984.
PIOTR PIOTROWSKI
łeczności45. To jest więc inna „polityczność” sztuki niż ta doświadczana na
Zachodzie, ale też inna od tej, jakiej domagają się biurokraci.
Opis Chalupecky’ego zapewne trąci idealizmem, który można zrozu-
mieć jako pewnego rodzaju lekarstwo na przygnębienie powodowane pro-
cesem normalizacji. Niewątpliwe jednak jest to, że dzięki sztuce under-
groundu albo „szarej strefy” kultura Czechosłowacji mogła przetrwać
strategię biurokratów i obronić wrażliwość i wyobraźnię nie tylko przed
„normabzatorami”, ale też przed procesami koniunkturalizacji i konfor-
mizacji, którym zniewolone społeczeństwa łatwo ulegają. Odwołując się
do słów innego wnikliwego obserwatora czechosłowackiego społeczeń-
stwa, Vaclava Havla, możemy powiedzieć, że właśnie na płaszczyźnie ar-
tystycznej „siła bezsilnych” była bardzo widoczna46. To właśnie artyści
wraz z innymi działaczami kultury i podziemnej polityki, tworzącymi od
1977 roku niezależne środowisko „Karta ’77”, pokazali, gdzie i w jaki spo-
sób kończy się władza policji i biurokratów.
Jeden z historycznych problemów czechosłowackiej kultury lat sie-
demdziesiątych stanowiła jej „podwójność”, paralelność kultury oficjalnej
i nieoficjalnej, zjawisko, które w znacznie mniejszym stopniu w tym cza-
sie występuje w innych krajach regionu, w niektórych zaś, jak w Polsce,
jest - praktycznie rzecz biorąc - nieobecne. Z całą pewnością natomiast
można o nim mówić w Niemczech Wschodnich oraz w Rumunii. Każdy
z tych krajów jednak stanowi szczególny przypadek. I tak, Rumunia
w końcu lat sześćdziesiątych przeżywała pewnego rodzaju ożywienie poli-
tyczne oraz - przede wszystkim - kulturalną odwilż. Z początkiem lat
siedemdziesiątych władze kierowane przez niedawnego liberała, a wkrót-
ce jednego z najtwardszych dyktatorów Europy Środkowej, Nicolae
Ceausescu, zaostrzają politykę kulturalną. W 1971 roku, jak wcześniej
wspominałem, Ceausescu publikuje tzw. tezy lipcowe, w których określa
zasady funkcjonowania „kultury socjalistycznej”. Kilka lat później w po-
łowie lat siedemdziesiątych, kiedy zostaje „wybrany” prezydentem kraju
(do tej pory pełnił wyłącznie funkcję przywódcy partii komunistycznej),
wyraźnie kończy się rozpoczęta w połowie poprzedniej dekady (również
przez niego) odwilż. Rozpoczyna się okres ponurej dyktatury, bezwględ-
nych rządów tajnej policji Securitate, agresywny kult jednostki kreujący
Nicolae oraz Elenę („Jego” i „Ją”) na absolutnych przywódców państwa.
Całe społeczeństwo boleśnie odczuwa ten proces, w tym też stolica Rumu-
nii Bukareszt, gdzie realizując swoje ambicje, Ceausescu wyburza część
starego miasta i wznosi olbrzymi Pałac Ludowy, planowany jako siedziba
40 Ibidem, s. 163.
46 V. Havel, Siła bezsilnych, (w:) V. Havel, Eseje polityczne, Warszawa: Krąg, 1984.