162

PIOTR PIOTROWSKI

cych postaci powojennej historii sztuki Niemiec Wschodnich, Carlfrie-
drich Claus.
Niezwykła jest sztuka artysty i niezwykłe jest jego życie. Cały czas
funkcjonował on na marginesie życia artystycznego, tworząc swoje wybit-
ne dzieło żmudnie i wytrwale. Paradoksalnie wykonywaną w samotności
i z dala od jakiegokolwiek centrum (także NRD) pracę trudno porównać
do jakiegoś znanego z historii kultury modelu zamkniętego w sobie my-
śliciela, odizolowanego od świata mnicha, św. Hieronima itp.82 Jego zain-
teresowania bowiem wyraźnie zmierzały w stronę analiz społecznych,
politycznych, widzianych jednak nie w doraźnej, lecz bardzo głębokiej
i szerokiej perspektywie. Sięgał po bardzo rozległe i różnorodne źródła in-
spiracji: zachodnią tradycję filozofii, mistycyzm, kabalistykę, taoizm, al-
chemię, rozmaite dziedziny wiedzy przyrodniczej i tajemnej, ale też mar-
ksizm i teorię komunizmu; w swej sztuce używał wielu rodzajów zapisów
językowych, dość niekiedy hermetycznych, jak hebrajski w pracach inspi-
rowanych mitologią, religią i myślą żydowską. Izolacja i oddalenie od bie-
żących wydarzeń, funkcjonowanie na marginesie (artysta całe życia mie-
szka w niewielkiej miejscowości Annaberg blisko Karl-Marx-Stadt
[obecnie Chemnitz] i praktycznie nie był zauważalny przez administrację
kultury NRD) nie spowodowało zamknięcia się w sobie artysty. Na pyta-
nie Henry Schumanna: „narażał się pan na rozmaite starcia wskutek
niezrozumienia, na jakie tu musiała trafić pańska działalność artystycz-
na i naukowa; czy ta długotrwała izolacja pobudzała dialog z samym so-
bą, a może wewnętrzny dialog?” artysta wyjaśnia: „żyłem w izolacji, ale
jednak w powiązaniu z wydarzeniami społecznymi. To było bardzo waż-
ne, właściwie mogę nawet powiedzieć, że decydujące. Był to więc nie tyl-
ko dialog z samym sobą, ale i z procesami społecznymi, politycznymi i
przyrodniczymi; nie była to ucieczka do wewnątrz, żadna introwersja”.
Na inne pytanie zadane wprost: Jak mógłby pan określić swe stanowisko
światopoglądowe?” odpowiada - Jestem komunistą”83. Niewątpliwie jest
to przejaw bardzo poważnej postawy. Z jednej strony dość typowej - nie-
zależne środowiska intelektualne NRD bardzo często deklarowały swoje
przywiązanie do marksizmu, z drugiej zaś o tyle niezwykłej, gdyż moty-

82 H. Schumann, Reading Carlfriedrich Claus’ Sprachblatter, (w:) German Art from
Beckmann to Richter. Images of a Diuided Country, red. E. Gillen, Koln/ Berlin: DuMont/
Museumspadagogischer Dienst, 1997, 289.
83 H. Schumann, Carlfriedrich Claus, (w:) Ateliergesprache, Leipzig 1976, cyt. za:
M. Sykutera, Sen Ikara, nostalgia, ucieczka i bunt jako motyw w sztuce i motor działal-
ności nonkonformistycznych grup osobowości artystycznych NRD, maszynopis pracy magi-
sterskiej w Instytucie Historii Sztuki, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu,
s. 227, 228.