260

ADAM S. LABUDA

Dalej czytamy:
Jeśli chodzi o historyków, to przede wszystkim badania nad tzw. Narodowo-Nie-
mieckimi Wspólnotami Badawczymi (Volksdeutsche Forschungsgemeinschaften)
dostarczyły szokujących informacji, które zasadniczo odmieniły ogólny obraz".
Odsłaniane sporadycznie w tym kontekście zagadnienia i uwikłania
historii sztuki stanowią wezwanie, aby owe zasoby materiałowe syste-
matycznie przebadać pod kątem dziejów tej dyscypliny.
Rozwijanie już obecnych w polu historii sztuki impulsów badawczych,
a także adaptacja przychodzących z zewnątrz inspiracji mogą dokonywać
się na różne sposoby. Jednym z przedmiotów refleksji naukowej winny
stać się instytucje historii sztuki oraz związane z nimi osoby; ich zbada-
nie może w istocie ujawnić mające cechy sensacji powiązania nauki z na-
zistowskim systemem władzy oraz inne, związane ze specyfiką czasów
działania i normy zachowań. Niniejszy artykuł dotyczy mało znanej in-
stytucji historii sztuki, która była wytworem ekspansjonizmu Trzeciej
Rzeszy7 8.

*
Poznański Uniwersytet Rzeszy został oficjalnie otwarty 27 kwietnia
1941 roku9. Wszelako jego początki sięgają września 1939 r., pierwszego
miesiąca rozpętanej przez Hitlera drugiej wojny światowej. Rzucony w
7 P. Schóttler, Geschichtsschreibung ais Legitimationswissenschaft 1918-1945. Ein-
leitende Bemerkungen, (w:) tenże, Geschichtsschreibung ais Legitimationswissenschaft
(jak w przypisie 6), 7-30, tu: 14.
8 Poniższe rozważania bazują przede wszystkim na materiałach archiwalnych Instytu-
tu Historii Sztuki Uniwersytetu Rzeszy w Poznaniu, które przechowywane są w Instytucie
Historii Sztuki UAM w Poznaniu (dalej jako KI-RU Posen). Wykorzystano również akta
rektoratu i dziekanatów Uniwersytetu Rzeszy przechowywanych w archiwum UAM (dalej
jako UA, Poznań).
9 Wydarzenie to jest udokumentowane w książce pt. Die Griindung der Reichs-
unioersitdt Posen am Geburtstag des Fiłhrers. Reden bei dem Staatsakt am 27. April 1941.
Posen (1941).
Na temat Uniwersytetu Rzeszy w Poznaniu istnieją zarówno polskie, jak też niemiec-
kie opracowania. Najobszerniejsza publikacja to książka B. Piotrowskiego, W służbie ra-
sizmu i bezprawia. „Uniwersytet Rzeszy” w Poznaniu (1941-1945), Poznań 1984 (niestety
autor zbyt często miesza przedstawianie faktów z oskarżeniami, co ogranicza poznawczą
wartość opracowania). Por. także: J. Kalisch, G. Voigt, „Reichsuniversitat Posen”. Zur
Rolle der faschistischen deutschen Ostforschung im zweiten Weltkrieg, (w:) A. Anderle,
W. Basler (Hg.), Juni 1941. Beitrdge zur Geschichte des hitlerfaschistischen Uberfalls auf
die Sowjetunion, Berlin 1961, 188-206; R. Goguel, Die Bedeutung der „Reichsuniuersitat
Posen” fur die Germanisierungspolitik in Polen im zweiten Weltkrieg, „Wissenschaftliche Zeit-
schrift der Humboldt-Universitat zu Berlin. Gesellschafts- und Sprachwissenschaftliche
Reihe” XVIP1998, Heft 2, 189-195; T. Wróblewska, Die Rolle und Aufgaben einer national-