Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (13.2002)

262

ADAM S. LABUDA

mieckości»”13. Uniwersytet Rzeszy był w rzeczywistości narzędziem upra-
wianej od czasów „hańby” traktatu wersalskiego polityki narodowościo-
wej, która wraz z wybuchem wojny weszła w ostateczną fazę realizacji.
Polityka ta miała na celu zdobycie przestrzeni życiowej, integrację obsza-
rów narodowych i kulturowych uważanych za niemieckie oraz zapewnie-
nie Rzeszy Niemieckiej i rasie germańskiej hegemonistycznej pozycji
w Europie Wschodniej. Aneksja i okupacja w pierwszym rzędzie ziem
polskich otwarły drogę do ustanowienia nowego porządku w Europie,
które zakładało radykalne scalenie ziem idące w parze z germanizacją,
przesiedleniami, wysiedleniami i eksterminacją określonych grup ludno-
ści. Stanowiący od początku element polityki narodowosocjalistycznej
Uniwersytet Rzeszy wraz ze swoimi jednostkami dydaktycznymi i ba-
dawczymi miał dopomóc w budowaniu nowych stosunków ludnościowych
i osiedleńczych, a tym samym w tworzeniu nowego porządku gospodar-
czego, administracyjnego i kulturalnego. Niezależnie od wymagającego
dopiero zbadania zróżnicowanego udziału w tym przedsięwzięciu po-
szczególnych uniwersyteckich instytutów, należy wyjść od stwierdzenia,
że to sprzężenie wzorcowego uniwersytetu narodowosocjalistycznego z je-
go datą narodzin i miejscem na froncie wojny zaciążyło nad losem owych
jednostek w stopniu nieznanym w szkołach wyższych starej Rzeszy. Pod-
stawowa, „normalna” egzystencja owych instytutów toczyła się w uważa-
nych za swoistą „powszedniość” warunkach wojennych. Właśnie ze stanu
wojny czerpały one rację swojego istnienia, która to racja znajdowała w
ich działalności nieustanne potwierdzenie. W końcu one same stały się
ofiarą niszczącej siły wojny.
Wprowadzenie historii sztuki jako kierunku studiów i dyscypliny na-
ukowej na Uniwersytecie Rzeszy w Poznaniu planowano od samego po-
czątku. Jesienią 1939 r. sprowadzono do Poznania Karla-Heinza Clasena,
docenta uniwersytetu królewieckiego, który miał doradzać namiestniko-
wi Kraju Warty w sprawach dotyczących pielęgnowania sztuki i kultu-
ry14. 11 listopada 1939 roku Clasen przedłożył pełnomocnikowi do spraw
13 Przemówienie ministra wychowania Rzeszy Rusta, w: Die Griindung der Reichs-
uniuersitat Posen (jak w przypisie 9), 17-27, tu 27 oraz doniesienie prasowe w: „Danziger
Vorposten” z 29 marca 1941 r.; cyt. wg G. Camphausen, Die Reichsuniuersitdt Posen (jak
w przyp. 9), 102.
14 List z 24 stycznia 1940 r. Na temat Karla-Heinza Clasena patrz artykuł w Metzler
Kunsthistoriker-Lexikon. Zweihundert Port.rats deutschsprachiger Autoren aus vier Jahr-
hunderten, hg. von Peter Betthausen, Peter H. Feist und Christiane Fork, Stuttgart-We-
imar 1999, 49-51. O działalności Clasena w Poznaniu nie ma tu wzmianki.
Niewykluczone, że powołanie Clasena do Poznania nastąpiło z inicjatywy Heinricha
Harmjanza, który do 1937 r. jako etnograf czynny był na uniwersytecie królewieckim,
a później był referentem ds. nauk humanistycznych w Ministerstwie Nauki, Wychowania
i Oświaty narodowej Rzeszy. Na temat jego roli przy obsadzaniu stanowisk w naukach
humanistycznych por. M. H. Kater, ,JDas Ahnenerbe” (jak w przyp. 12), 136-137.