DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Labuda, Adam S.: Instytut Historii Sztuki na Uniwersytecie Rzeszy w Poznaniu w latach 1941 - 1945
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28198#0266
264
ADAM S. LABUDA
pracy, który wkrótce osiągnął poziom uznanych od dawna instytutów hi-
storii sztuki w starej Rzeszy. Świadectwem dynamicznego rozwoju i
związanej z nim efektywności organizacyjnej jest chociażby to, że biblio-
teka instytutowa powiększała swe zbiory rokrocznie o ok. 2000 wolumi-
nów18. Zarówno Instytut, jak też cały Uniwersytet Rzeszy dysponowały
poważnymi środkami finansowymi19. W trosce o materialne wyposażenie
sięgnięto także do zasobów znajdujących się w okupowanej Polsce: biblio-
teki polskiego Seminarium Historii Sztuki na założonym w 1918 r. Uni-
wersytecie Poznańskim, prywatnej biblioteki profesora w tymże semina-
rium Szczęsnego Dettloffa oraz książek pochodzących z urządzonej w
Poznaniu w ramach zaprowadzania nowego porządku „składnicy ksią-
żek” (BiichersammelStelle), w której znalazły się liczne zbiory biblioteczne
z ziem zaanektowanych20. Obaj kierownicy Instytutu, Clasen i Kletzl,
którzy jako rzeczoznawcy uczestniczyli w działaniach ustanowionej przez
SS placówki „generalnego powiernika do spraw zabezpieczania niemiec-
kich dóbr kulturalnych na byłych terenach polskich” (później: „na tere-
nach przyłączonych”), potrafili wykorzystać także tę działalność do wzbo-
gacania zasobów bibliotecznych Instytutu o szczególnie cenne zbiory21.
18 Por. np. raport Kletzla z 27 marca 1943 r. o stanie Instytutu: „W przeciągu roku
obrachunkowego 1942/43 udało się wzbogacić bibliotekę o 2096 tomów” (UA, Poznań, sygn.
78/193, bl. 7). Patrz również „Sprawozdanie o pracach organizacyjnych na uniwersytecie
poznańskim” Clasena przesłane 26 marca 1941 r. do Ministra nauki, wychowania i oświa-
ty narodowej Rzeszy (UA, Poznań, sygn. 78/193, bl. 27-30).
19 Kletzl podkreśla to w liście do Fritza Baumgarta z 9 maja 1941 r. (Archiwum KI-RU
Posen).
20 Por. przytoczone w przypisie 18 sprawozdanie Clasena z 26 marca 1941 r., bl. 27-28.
Por. także list Clasena do prof. Waltera Gleisberga z 24 stycznia 1940 r., w którym Clasen
pisze o zamiarze przeniesienia do Poznania jednej z bibliotek historii sztuki znajdujących się
w GG. W grę wchodziły biblioteki instytutów historii sztuki na uniwersytetach Warszaw-
skim i Jagiellońskim oraz Politechnice Warszawskiej: „(...) chciałbym wyrazić opinię, że jedną
z tych bibliotek można by tam, uwzględniając wszystkie uwarunkowania, uznać za zbędną.
Może przez Berlin udało by się uzyskać stosowną decyzję” (Archiwum KI-RU Posen).
21 Clasen pełnił tę funkcję od 1 listopada 1940 r. przez osiem tygodni (por. raport cyto-
wany w przyp. 18). Kletzl został w czerwcu 1941 r. „członkiem komisji, której obowiązkiem
jest wydawanie ekspertyz o dziełach sztuki zabezpieczonych na terenie okręgu Kraj Warty
przez generalnego powiernika reichsfuhrera SS i szefa niemieckiej policji względnie jego
ekspozyturę w Kraju Warty” (patrz pismo naczelnika okręgu w Reichsgau Wartheland
z czerwca 1941 r., bez dokładnej daty). Swoją misję Kletzl zakończył we wrześniu 1942 r.
Obaj zabiegali o bibliotekę stanowiącą część zbiorów książąt Czartoryskich w Gołucho-
wie. Zbiorami tymi rozporządzał generalny powiernik do spraw zabezpieczania niemiec-
kich dóbr kultury na dawnych ziemiach polskich (Generaltreuhander fur die Sicherstellung
deutschen Kulturgutes in den ehemals polnischen Gebieten). W archiwum KI-RU Posen
znajduje się korespondencja Clasena i Kletzla z generalnym powiernikiem dotycząca wspo-
mnianej biblioteki (por. list Clasena z 21 września 1940 r.; listy Kletzla z 24 lipca 1941 r.,
27 sierpnia 1941 r., 5 września 1941 r.). Biblioteka została przydzielona instytutowi
16 stycznia 1942 r. (por. pismo kuratora uniwersytetu Hannsa Streita do Instytutu Histo-
rii Sztuki; archiwum KI-RU Posen).
ADAM S. LABUDA
pracy, który wkrótce osiągnął poziom uznanych od dawna instytutów hi-
storii sztuki w starej Rzeszy. Świadectwem dynamicznego rozwoju i
związanej z nim efektywności organizacyjnej jest chociażby to, że biblio-
teka instytutowa powiększała swe zbiory rokrocznie o ok. 2000 wolumi-
nów18. Zarówno Instytut, jak też cały Uniwersytet Rzeszy dysponowały
poważnymi środkami finansowymi19. W trosce o materialne wyposażenie
sięgnięto także do zasobów znajdujących się w okupowanej Polsce: biblio-
teki polskiego Seminarium Historii Sztuki na założonym w 1918 r. Uni-
wersytecie Poznańskim, prywatnej biblioteki profesora w tymże semina-
rium Szczęsnego Dettloffa oraz książek pochodzących z urządzonej w
Poznaniu w ramach zaprowadzania nowego porządku „składnicy ksią-
żek” (BiichersammelStelle), w której znalazły się liczne zbiory biblioteczne
z ziem zaanektowanych20. Obaj kierownicy Instytutu, Clasen i Kletzl,
którzy jako rzeczoznawcy uczestniczyli w działaniach ustanowionej przez
SS placówki „generalnego powiernika do spraw zabezpieczania niemiec-
kich dóbr kulturalnych na byłych terenach polskich” (później: „na tere-
nach przyłączonych”), potrafili wykorzystać także tę działalność do wzbo-
gacania zasobów bibliotecznych Instytutu o szczególnie cenne zbiory21.
18 Por. np. raport Kletzla z 27 marca 1943 r. o stanie Instytutu: „W przeciągu roku
obrachunkowego 1942/43 udało się wzbogacić bibliotekę o 2096 tomów” (UA, Poznań, sygn.
78/193, bl. 7). Patrz również „Sprawozdanie o pracach organizacyjnych na uniwersytecie
poznańskim” Clasena przesłane 26 marca 1941 r. do Ministra nauki, wychowania i oświa-
ty narodowej Rzeszy (UA, Poznań, sygn. 78/193, bl. 27-30).
19 Kletzl podkreśla to w liście do Fritza Baumgarta z 9 maja 1941 r. (Archiwum KI-RU
Posen).
20 Por. przytoczone w przypisie 18 sprawozdanie Clasena z 26 marca 1941 r., bl. 27-28.
Por. także list Clasena do prof. Waltera Gleisberga z 24 stycznia 1940 r., w którym Clasen
pisze o zamiarze przeniesienia do Poznania jednej z bibliotek historii sztuki znajdujących się
w GG. W grę wchodziły biblioteki instytutów historii sztuki na uniwersytetach Warszaw-
skim i Jagiellońskim oraz Politechnice Warszawskiej: „(...) chciałbym wyrazić opinię, że jedną
z tych bibliotek można by tam, uwzględniając wszystkie uwarunkowania, uznać za zbędną.
Może przez Berlin udało by się uzyskać stosowną decyzję” (Archiwum KI-RU Posen).
21 Clasen pełnił tę funkcję od 1 listopada 1940 r. przez osiem tygodni (por. raport cyto-
wany w przyp. 18). Kletzl został w czerwcu 1941 r. „członkiem komisji, której obowiązkiem
jest wydawanie ekspertyz o dziełach sztuki zabezpieczonych na terenie okręgu Kraj Warty
przez generalnego powiernika reichsfuhrera SS i szefa niemieckiej policji względnie jego
ekspozyturę w Kraju Warty” (patrz pismo naczelnika okręgu w Reichsgau Wartheland
z czerwca 1941 r., bez dokładnej daty). Swoją misję Kletzl zakończył we wrześniu 1942 r.
Obaj zabiegali o bibliotekę stanowiącą część zbiorów książąt Czartoryskich w Gołucho-
wie. Zbiorami tymi rozporządzał generalny powiernik do spraw zabezpieczania niemiec-
kich dóbr kultury na dawnych ziemiach polskich (Generaltreuhander fur die Sicherstellung
deutschen Kulturgutes in den ehemals polnischen Gebieten). W archiwum KI-RU Posen
znajduje się korespondencja Clasena i Kletzla z generalnym powiernikiem dotycząca wspo-
mnianej biblioteki (por. list Clasena z 21 września 1940 r.; listy Kletzla z 24 lipca 1941 r.,
27 sierpnia 1941 r., 5 września 1941 r.). Biblioteka została przydzielona instytutowi
16 stycznia 1942 r. (por. pismo kuratora uniwersytetu Hannsa Streita do Instytutu Histo-
rii Sztuki; archiwum KI-RU Posen).