DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Labuda, Adam S.: Instytut Historii Sztuki na Uniwersytecie Rzeszy w Poznaniu w latach 1941 - 1945
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.28198#0275
INSTYTUT HISTORII SZTUKI NA UNIWERSYTECIE RZESZY W POZNANIU W LATACH 1941-1945
273
ko dobrowolnie, czego dowodzą wewnętrzne dyskusje w gronie historyków
wywodzących się z kręgów Niemców bałtyckich. Na spotkaniu w Wenden
w marcu 1942 roku, w którym wziął udział także Otto Kletzl, stwierdzo-
no (wedle protokołu sporządzonego przez Reinharda Wittrama), że
zorganizowanie narady okazało się konieczne ze względu na bieżące zadania poli-
tyczne Komisariatu Rzeszy (Reichskommissariat). Badania historyczne i rozumie-
nie historii są w kraju wschodnim tak bardzo upolitycznione, że poddanie kwestii
historycznych pod bezpośredni nadzór Komisariatu Rzeszy jest niezbędne44.
Wprawdzie sprawozdawca wskazuje w pierwszym rzędzie na badania
prowadzone przez Łotyszów, Estończyków i Litwinów, ale dalej stwier-
dza, że „niemiecka nauka historii musi się nauczyć stawiać pytania w
sposób adekwatny do ogólnego politycznego rozumienia niemieckich za-
dań w kraju wschodnim”45. Należy zauważyć, że współautor dzieła, Ri-
chard Hamann Junior, protestował przeciwko pośpiechowi, który - jego
zdaniem - mógłby negatywnie zaciążyć nad poziomem naukowym pracy.
Czy nie byłoby lepiej - pisał 10 sierpnia 1941 r. do Kletzla - gdyby na potrzeby
bieżącej propagandy i szerokiej publiczności przygotowano jednotomową ilustro-
waną publikację bez nadmiernego balastu naukowego, do której materiał można
by przecież dobrać w taki sposób, aby nie pozbawić późniejszej poważniejszej wiel-
kiej publikacji wszystkich smacznych kąsków? Można by za to jeszcze bardziej po-
szerzyć dużą publikację (...), tworząc coś w rodzaju inwentarza, którego szczegól-
na wartość wynikałaby właśnie z tego, że byłby on już historyczny46.
Ostatecznie Kletzl skupił się na wydawaniu albumów poświęconych
bałtyckim miastom oraz na przygotowywaniu i organizowaniu wystaw
wędrownych ze zdjęciami z Tallina (Rewal)47. Dzięki tym i podobnym im-
44 Protokół został sporządzony 19 marca w Rydze (archiwum Wittrama, BU Poznań,
sygn. 3036). Odnośne stanowisko nauki historii zostało sformułowane w poufnym „En-
twurf von Leitsatzen fur die Besprechung der Grundzuge des Geschichtsbildes vom Ost-
land” [Projekcie wytycznych do omówienia zasadniczych cech wizerunku dziejów Kraju
Wschodniego], którego autorem był Arved von Taube (Reval, 5 III 1942 r.); archiwum Wit-
trama, BU Poznań, sygn. 3036.
Znaczenie programowe w sensie podporządkowania badań naukowych celom politycz-
nym miała również konferencja historyków bałtyckich, która odbyła się w Gdańsku
28 czerwca 1941 r., a więc bezpośrednio po napaści na ZSRR. Por. obszerny protokół w ar-
chiwum Wittrama, BU Poznań, sygn. 3036.
45 Protokół spotkania w Wenden (jak w przypisie 44).
46 Archiwum KI-RU Posen. Por. także list Richarda Hamanna jr. do Kletzla z 17 lipca
1941 r. (ibidem).
4' Nie sposób tu przedstawić całokształtu działań Kletzla, jaki wyłania się z materia-
łów archiwalnych KI-RU Posen. Informacje o wystawie „Staroniemiecka sztuka Rewala”
powtarzają się w wielu źródłach. Wystawę tę pokazywano we Wrocławiu jesienią 1943 r.
i w Gdańsku w 1944 r. Były też plany jej przeniesienia w 1944 r. do innych miejscowości:
Łodzi, Linzu i Tallina (Rewala). Kletzl przygotowywał w owym czasie na zlecenie „Kriegs-
273
ko dobrowolnie, czego dowodzą wewnętrzne dyskusje w gronie historyków
wywodzących się z kręgów Niemców bałtyckich. Na spotkaniu w Wenden
w marcu 1942 roku, w którym wziął udział także Otto Kletzl, stwierdzo-
no (wedle protokołu sporządzonego przez Reinharda Wittrama), że
zorganizowanie narady okazało się konieczne ze względu na bieżące zadania poli-
tyczne Komisariatu Rzeszy (Reichskommissariat). Badania historyczne i rozumie-
nie historii są w kraju wschodnim tak bardzo upolitycznione, że poddanie kwestii
historycznych pod bezpośredni nadzór Komisariatu Rzeszy jest niezbędne44.
Wprawdzie sprawozdawca wskazuje w pierwszym rzędzie na badania
prowadzone przez Łotyszów, Estończyków i Litwinów, ale dalej stwier-
dza, że „niemiecka nauka historii musi się nauczyć stawiać pytania w
sposób adekwatny do ogólnego politycznego rozumienia niemieckich za-
dań w kraju wschodnim”45. Należy zauważyć, że współautor dzieła, Ri-
chard Hamann Junior, protestował przeciwko pośpiechowi, który - jego
zdaniem - mógłby negatywnie zaciążyć nad poziomem naukowym pracy.
Czy nie byłoby lepiej - pisał 10 sierpnia 1941 r. do Kletzla - gdyby na potrzeby
bieżącej propagandy i szerokiej publiczności przygotowano jednotomową ilustro-
waną publikację bez nadmiernego balastu naukowego, do której materiał można
by przecież dobrać w taki sposób, aby nie pozbawić późniejszej poważniejszej wiel-
kiej publikacji wszystkich smacznych kąsków? Można by za to jeszcze bardziej po-
szerzyć dużą publikację (...), tworząc coś w rodzaju inwentarza, którego szczegól-
na wartość wynikałaby właśnie z tego, że byłby on już historyczny46.
Ostatecznie Kletzl skupił się na wydawaniu albumów poświęconych
bałtyckim miastom oraz na przygotowywaniu i organizowaniu wystaw
wędrownych ze zdjęciami z Tallina (Rewal)47. Dzięki tym i podobnym im-
44 Protokół został sporządzony 19 marca w Rydze (archiwum Wittrama, BU Poznań,
sygn. 3036). Odnośne stanowisko nauki historii zostało sformułowane w poufnym „En-
twurf von Leitsatzen fur die Besprechung der Grundzuge des Geschichtsbildes vom Ost-
land” [Projekcie wytycznych do omówienia zasadniczych cech wizerunku dziejów Kraju
Wschodniego], którego autorem był Arved von Taube (Reval, 5 III 1942 r.); archiwum Wit-
trama, BU Poznań, sygn. 3036.
Znaczenie programowe w sensie podporządkowania badań naukowych celom politycz-
nym miała również konferencja historyków bałtyckich, która odbyła się w Gdańsku
28 czerwca 1941 r., a więc bezpośrednio po napaści na ZSRR. Por. obszerny protokół w ar-
chiwum Wittrama, BU Poznań, sygn. 3036.
45 Protokół spotkania w Wenden (jak w przypisie 44).
46 Archiwum KI-RU Posen. Por. także list Richarda Hamanna jr. do Kletzla z 17 lipca
1941 r. (ibidem).
4' Nie sposób tu przedstawić całokształtu działań Kletzla, jaki wyłania się z materia-
łów archiwalnych KI-RU Posen. Informacje o wystawie „Staroniemiecka sztuka Rewala”
powtarzają się w wielu źródłach. Wystawę tę pokazywano we Wrocławiu jesienią 1943 r.
i w Gdańsku w 1944 r. Były też plany jej przeniesienia w 1944 r. do innych miejscowości:
Łodzi, Linzu i Tallina (Rewala). Kletzl przygotowywał w owym czasie na zlecenie „Kriegs-