DOI Heft:
Omówienia i recenzje
DOI Artikel:Jarzewicz, Jarosław: O dwóch niewielkich książkach i jednej wielkiej teorii
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28198#0369
O DWÓCH NIEWIELKICH KSIĄŻKACH I JEDNEJ WIELKIEJ TEORII
367
średnio podporządkowane Stolicy Apostolskiej, a z racji pobytu papieży w 1107
i 1137 r. - było nią też w pewnym sensie. Także wydarzenia wojny z roku 1124 prze-
ciwko cesarzowi Henrykowi V - wrogowi papieża - podniosły St. Denis do rangi zwor-
nika sojuszu monarchii francuskiej z papiestwem. Miejsce grobu apostoła Galii (utoż-
samianego z uczniem św. Pawła) było ideowo związane z miastem apostołów śś. Piotra
i Pawła. Tym bardziej że - jak głosiła legenda - w trakcie konsekracji kościoła Dago-
berta Chrystusowi towarzyszyli właśnie obaj patronowie Kościoła rzymskiego43.
Często cytowane sformułowanie Sugera (zaczerpnięte z Owidiusza) „materiam su-
perabat opus” mające być dowodem na jego protohumanistyczną postawę w stosunku
do sztuki - jej nobilitację - przy bliższej analizie traci swoją szczególną wymowę.
Okazuje się, że jest to jedyne miejsce, gdzie Suger - zwykle koncentrujący swoją uwa-
gę na kosztowności i blasku materiałów (postępując na wzór biblijnych opisów - np.
przybytku lub Świątyni Salomonowej) - docenia także wartość wykonania - „dzieła”.
Jednak, na co nie zwracano dotychczas należytej uwagi, czyni to w mowie zależnej:
„...ut a ąuibusdam dicti possit «Materiam superabat opus»”. Przytacza zatem pogląd
kogoś innego. Buchsel przypuszcza, że mógł być to pogląd złotników dumnych ze swe-
go dzieła (nowe tablice antependium) zestawionego z dziełem „barbarzyńskich” po-
przedników44. „Retoryka inskrypcji gra wieloma znaczeniami, przez które złoto, srebro,
szlachetne kamienie są mistyfikowane. Retoryczne stopienie nazw materiałów i okre-
śleń Chrystusa i Jego oblubienicy - Eklezji, staje się (...) podstawą obrony bogatego
wyposażenia kościoła przed polemicznie występującą ascezą Bernarda z Clairvaux”45.
Program Sugera - na ile daje się wywnioskować z jego pism — jest retrospektyw-
ny, zwrócony ku przeszłości, której odnowieniu mają służyć jego zabiegi fundatorskie
i świadectwa literackie. Jednak - i tutaj jest niezwykle ważna część rozważań
Buchsela - „przełożenie tego programu na formę” doprowadziło do powstania nowego
stylu. Nowy styl nie był zamierzeniem Sugera - jest jakby „produktem ubocznym”.
Powstanie nowej formy nie jest w zaproponowanej przez autora perspektywie jedno-
kierunkową realizacją zamierzeń ideowych, ale skomplikowanym procesem („dialek-
tycznym”). Zamierzenia i idee fundatora zderzały się z możliwościami realizacyjnymi,
wyobrażeniami architektów i rzemieślników, tradycjami warsztatowymi etc. Na przy-
kład zamiar Sugera sprowadzenia z Rzymu antycznych kolumn - spoliów, z różnych
względów niezrealizowany, doprowadził w rezultacie do zastosowania w nowym chó-
rze kolumn en delit o antykizujących kapitelach46. A zatem - zamiast nawiązania do
Rzymu poprzez tożsamość materii - nastąpiło nawiązanie poprzez podobieństwo for-
my. Chór swojego kościoła opisywał Suger używając wczesnochrześcijańskiego toposu
lux continua. Jednak ten topos został przeniesiony na nowy kształt chóru. To nie
w kształcie architektonicznym chóru jest obecny kościół Dagoberta, ale w „treści” -
w tym, co on wyraża. Zamierzenia Sugera - co podkreśla Buchsel - nie były od po-
czątku do końca budowy stałe. O ile w fazie budowy części zachodniej i chóru jego za-
43 Ibidem, s. 64-65.
44 Ibidem, s. 86-91. „Ulteriorem vero tabulam miro opere sumptuąue profuso, ąuoniam
barbari et profusiores nostratibus erant artifices, tam forma quam materia mirabili anaglifo
opere, ut a ąuibusdam dici possit Materiam superabat opus, extulimus”, De administratione, ed.
Panofsky 1979, s. 60-62.
4,) Ibidem, s. 91
46 Ibidem, s. 92-93.
367
średnio podporządkowane Stolicy Apostolskiej, a z racji pobytu papieży w 1107
i 1137 r. - było nią też w pewnym sensie. Także wydarzenia wojny z roku 1124 prze-
ciwko cesarzowi Henrykowi V - wrogowi papieża - podniosły St. Denis do rangi zwor-
nika sojuszu monarchii francuskiej z papiestwem. Miejsce grobu apostoła Galii (utoż-
samianego z uczniem św. Pawła) było ideowo związane z miastem apostołów śś. Piotra
i Pawła. Tym bardziej że - jak głosiła legenda - w trakcie konsekracji kościoła Dago-
berta Chrystusowi towarzyszyli właśnie obaj patronowie Kościoła rzymskiego43.
Często cytowane sformułowanie Sugera (zaczerpnięte z Owidiusza) „materiam su-
perabat opus” mające być dowodem na jego protohumanistyczną postawę w stosunku
do sztuki - jej nobilitację - przy bliższej analizie traci swoją szczególną wymowę.
Okazuje się, że jest to jedyne miejsce, gdzie Suger - zwykle koncentrujący swoją uwa-
gę na kosztowności i blasku materiałów (postępując na wzór biblijnych opisów - np.
przybytku lub Świątyni Salomonowej) - docenia także wartość wykonania - „dzieła”.
Jednak, na co nie zwracano dotychczas należytej uwagi, czyni to w mowie zależnej:
„...ut a ąuibusdam dicti possit «Materiam superabat opus»”. Przytacza zatem pogląd
kogoś innego. Buchsel przypuszcza, że mógł być to pogląd złotników dumnych ze swe-
go dzieła (nowe tablice antependium) zestawionego z dziełem „barbarzyńskich” po-
przedników44. „Retoryka inskrypcji gra wieloma znaczeniami, przez które złoto, srebro,
szlachetne kamienie są mistyfikowane. Retoryczne stopienie nazw materiałów i okre-
śleń Chrystusa i Jego oblubienicy - Eklezji, staje się (...) podstawą obrony bogatego
wyposażenia kościoła przed polemicznie występującą ascezą Bernarda z Clairvaux”45.
Program Sugera - na ile daje się wywnioskować z jego pism — jest retrospektyw-
ny, zwrócony ku przeszłości, której odnowieniu mają służyć jego zabiegi fundatorskie
i świadectwa literackie. Jednak - i tutaj jest niezwykle ważna część rozważań
Buchsela - „przełożenie tego programu na formę” doprowadziło do powstania nowego
stylu. Nowy styl nie był zamierzeniem Sugera - jest jakby „produktem ubocznym”.
Powstanie nowej formy nie jest w zaproponowanej przez autora perspektywie jedno-
kierunkową realizacją zamierzeń ideowych, ale skomplikowanym procesem („dialek-
tycznym”). Zamierzenia i idee fundatora zderzały się z możliwościami realizacyjnymi,
wyobrażeniami architektów i rzemieślników, tradycjami warsztatowymi etc. Na przy-
kład zamiar Sugera sprowadzenia z Rzymu antycznych kolumn - spoliów, z różnych
względów niezrealizowany, doprowadził w rezultacie do zastosowania w nowym chó-
rze kolumn en delit o antykizujących kapitelach46. A zatem - zamiast nawiązania do
Rzymu poprzez tożsamość materii - nastąpiło nawiązanie poprzez podobieństwo for-
my. Chór swojego kościoła opisywał Suger używając wczesnochrześcijańskiego toposu
lux continua. Jednak ten topos został przeniesiony na nowy kształt chóru. To nie
w kształcie architektonicznym chóru jest obecny kościół Dagoberta, ale w „treści” -
w tym, co on wyraża. Zamierzenia Sugera - co podkreśla Buchsel - nie były od po-
czątku do końca budowy stałe. O ile w fazie budowy części zachodniej i chóru jego za-
43 Ibidem, s. 64-65.
44 Ibidem, s. 86-91. „Ulteriorem vero tabulam miro opere sumptuąue profuso, ąuoniam
barbari et profusiores nostratibus erant artifices, tam forma quam materia mirabili anaglifo
opere, ut a ąuibusdam dici possit Materiam superabat opus, extulimus”, De administratione, ed.
Panofsky 1979, s. 60-62.
4,) Ibidem, s. 91
46 Ibidem, s. 92-93.