CIAŁO I TOŻSAMOŚĆ. SZTUKA CIAŁA W EUROPIE ŚRODKOWEJ

223

więc akcja porównywalna z prowadzoną przez Sanję Iveković oraz Nata-
lię LL grą z kulturą konsumpcyjną. Punktem odniesienia była fizyczność
doznań, granice wytrzymałości ciała poddanego uporczywemu procesowi
„upiększania”. Ta problematyka, fizyczność doświadczenia, poddawanie
ciała rozmaitym bodźcom o pararytualnym charakterze, którego celem
jest dotarcie do egzystencjalnego wymiaru cielesnego samopoznania, sta-
nowi zasadniczy element twórczości Mariny Abramović. Rytualizacja
tych czynności zaś zmierzała w stronę oczyszczenia, jądra doświadczania
rzeczywistości. W pierwszym, nie zrealizowanym z uwagi na odmowę bel-
gradzkiej galerii (Galerija Dorna Omladine, 1969) pokazie, artystka pro-
ponowała pewną dosłowność oczyszczenia, mianowicie pranie (Come to
Wash uoith Me). Publiczność miała powierzyć jej swoją brudną odzież
i bieliznę, która następnie miała być wyprana przez Abramović. Interesu-
jącym elementem tego pomysłu jest to, że - jak pisze Bojana Pejić - to
„pranie” wiąże się ze wspomnieniem zakupu pralki przez matkę artystki,
upowszechnienie chemicznych środków piorących, a więc towaru świad-
czącego o cywilizacyjnym rozwoju Jugosławii27. W tym niezrealizowanym


13. Marina Abramović, Rytm 0, 1974 [Marina Abramović: Artist Body, Performances, 1969-
1998, Milano: Edizioni Charta, 1998]
2/ B. Pejić, Bodyscenes: an Affair of the Flesh, (w:) Marina Abramowie: Artist Body,
Performances, 1969-1998, Milano: Edizioni Charta 1998, s. 34.