0.5
1 cm
INSTYTUT HISTORII SZTUKI NA UNIWERSYTECIE RZESZY W POZNANIU
267
ludnościowej w Warthegau, i to zarówno ze względu na jego treść, jak
i na jego „volkistowsko-interdyscyplinarny charakter”. W tym duchu wy-
powiedział się sam Kletzl, polecając dwa spośród swoich wcześniej opra-
cowanych projektów Walterowi Geislerowi, który jako kierownik nauko-
wy Ośrodka Badań Regionalnych [Landeskundliche Forschungsstelle]
Okręgu Rzeszy Kraj Warty koordynował wszystkie przedsięwzięcia zwią-
zane z Warthegau:
Oba [projekty] dotyczące urbanistyki w obrębie historii sztuki powinny wydać nie
tylko obfity plon, ale także wpisać się wielorako i bezpośrednio w zadania wynikają-
cei z niemieckiego tworzenia Nowego (Neuaufbau) w okręgu Rzeszy Kraj Warty24.
Związane z polityką ludnościową cele występują wyraźnie w pokrew-
nym projekcie z zakresu etnografii. Czytamy tam między innymi:
[Ludoznawcze badania terenowe] charakteryzuje konieczność zabezpieczenia dla
potrzeb badawczych dóbr kultury germańskiego i niemieckiego pochodzenia bądź
inspiracji, które w warunkach obecnej transformacji kraju są zagrożone ze wzglę-
du na ich wiek lub zaniedbanie, oraz wypracowanie koniecznych środków mają-
cych na celu stworzenie ojczyzny nowo osiedlonym Niemcom25.
Naukowa eksploracja miała w tym przypadku stworzyć bazę dla asy-
milacji ludności sprowadzanej do Warthegau z dawnej Rzeszy, z Besara-
bii i Wołynia na miejsce wypędzonej ludności polskiej.
Jak już wspomniano, wszystkie projekty Instytutu Historii Sztuki by-
ły uzgadniane z Ośrodkiem Badań Regionalnych, który wspierał je finan-
sowo. Wspomniany ośrodek powstał w 1941 roku. Według Geislera, który
jako referent naukowy występował w roli kierownika, była to „organiza-
cja, która świadomie wychodzi poza mury uniwersytetu i wciąga do
współpracy wszystkie kręgi naukowe, zwłaszcza w Warthegau, które pro-
wadzą aktywnie badania regionalne”26. Organizacja ta miała bezpośred-
nie, właściwie decydujące o wszystkim powiązania z urzędami partyjny-
mi i administracyjnymi, ponieważ kierowanie ośrodkiem leżało w
kompetencjach centralnych urzędów okręgu, a jego szefem był naczelnik
okręgu. Sprawami bieżącymi zajmował się samorząd okręgu. To instytu-
cjonalne umiejscowienie projektów badawczych poświęconych Warthegau
ukazuje dobitnie ich praktyczny i polityczny wymiar, ponieważ zniemcze-
nie tego terenu i wykorzystanie polskich zasobów ludnościowych należało
do głównych zadań kierownictwa okręgu.
24 List Kletzla do Geislera z 7 lipca 1942 r. Na temat Forschungsstelle patrz przyp. 25.
2,1 Projekt w Archiwum KLRUPosen. Wcześniejszy cytat patrz: Labuda 2002, op. cit.,
s. 267, przyp. 30.
26 W. Geisler, Landeskundliche Forschung im Reichsgau Wartheland, „Berichte zur
deutschen Landeskunde”, 3, 1943, s. 266-274, tu s. 267-268. Por. także: Labuda, op. cit.,
s. 267, przyp. 30.
267
ludnościowej w Warthegau, i to zarówno ze względu na jego treść, jak
i na jego „volkistowsko-interdyscyplinarny charakter”. W tym duchu wy-
powiedział się sam Kletzl, polecając dwa spośród swoich wcześniej opra-
cowanych projektów Walterowi Geislerowi, który jako kierownik nauko-
wy Ośrodka Badań Regionalnych [Landeskundliche Forschungsstelle]
Okręgu Rzeszy Kraj Warty koordynował wszystkie przedsięwzięcia zwią-
zane z Warthegau:
Oba [projekty] dotyczące urbanistyki w obrębie historii sztuki powinny wydać nie
tylko obfity plon, ale także wpisać się wielorako i bezpośrednio w zadania wynikają-
cei z niemieckiego tworzenia Nowego (Neuaufbau) w okręgu Rzeszy Kraj Warty24.
Związane z polityką ludnościową cele występują wyraźnie w pokrew-
nym projekcie z zakresu etnografii. Czytamy tam między innymi:
[Ludoznawcze badania terenowe] charakteryzuje konieczność zabezpieczenia dla
potrzeb badawczych dóbr kultury germańskiego i niemieckiego pochodzenia bądź
inspiracji, które w warunkach obecnej transformacji kraju są zagrożone ze wzglę-
du na ich wiek lub zaniedbanie, oraz wypracowanie koniecznych środków mają-
cych na celu stworzenie ojczyzny nowo osiedlonym Niemcom25.
Naukowa eksploracja miała w tym przypadku stworzyć bazę dla asy-
milacji ludności sprowadzanej do Warthegau z dawnej Rzeszy, z Besara-
bii i Wołynia na miejsce wypędzonej ludności polskiej.
Jak już wspomniano, wszystkie projekty Instytutu Historii Sztuki by-
ły uzgadniane z Ośrodkiem Badań Regionalnych, który wspierał je finan-
sowo. Wspomniany ośrodek powstał w 1941 roku. Według Geislera, który
jako referent naukowy występował w roli kierownika, była to „organiza-
cja, która świadomie wychodzi poza mury uniwersytetu i wciąga do
współpracy wszystkie kręgi naukowe, zwłaszcza w Warthegau, które pro-
wadzą aktywnie badania regionalne”26. Organizacja ta miała bezpośred-
nie, właściwie decydujące o wszystkim powiązania z urzędami partyjny-
mi i administracyjnymi, ponieważ kierowanie ośrodkiem leżało w
kompetencjach centralnych urzędów okręgu, a jego szefem był naczelnik
okręgu. Sprawami bieżącymi zajmował się samorząd okręgu. To instytu-
cjonalne umiejscowienie projektów badawczych poświęconych Warthegau
ukazuje dobitnie ich praktyczny i polityczny wymiar, ponieważ zniemcze-
nie tego terenu i wykorzystanie polskich zasobów ludnościowych należało
do głównych zadań kierownictwa okręgu.
24 List Kletzla do Geislera z 7 lipca 1942 r. Na temat Forschungsstelle patrz przyp. 25.
2,1 Projekt w Archiwum KLRUPosen. Wcześniejszy cytat patrz: Labuda 2002, op. cit.,
s. 267, przyp. 30.
26 W. Geisler, Landeskundliche Forschung im Reichsgau Wartheland, „Berichte zur
deutschen Landeskunde”, 3, 1943, s. 266-274, tu s. 267-268. Por. także: Labuda, op. cit.,
s. 267, przyp. 30.
