Instytut Historii Sztuki <Posen> [Hrsg.]: Artium Quaestiones (14.2003)

INSTYTUT HISTORII SZTUKI NA UNIWERSYTECIE RZESZY W POZNANIU

269

skie (Landesbildstelle Wartheland), organizacje wspierane przez NSDAP
(urząd propagandy Rzeszy przy kierownictwie okręgu NSDAP bądź orga-
nizacja „Kraft durch Freude”). Niektóre z tych zajęć były nawet zlecane
oficjalnie za pośrednictwem umowy, jak na przykład praca na rzecz Za-
kładu Oświaty Ludowej Okręgu Kraj Warty [Volksbildungswerk des
Gaues Wartheland]29. Szczególne znaczenie miało w tym kontekście powią-
zanie uniwersytetu z Łodzią (podówczas Litzmannstadt), która jako wcie-
lona do Rzeszy metropolia i znaczący ośrodek przemysłowy miała zostać
poddana szeroko zakrojonym przekształceniom gospodarczym, ludnościo-
wym i kulturalnym. Powołana do życia „Wspólnota Robocza Uniwersytet
Rzeszy w Poznaniu - Litzmannstadt”, w której było reprezentowanych wie-
le dziedzin nauki, miała dać tym przekształceniom naukową podstawę30.
Także historia sztuki miała tu wnieść swój wkład, wobec czego Kletzl opra-
cowywał odpowiednie projekty badawcze, obiecywał organizowanie wystaw
i doradzał władzom miejskim w sprawach dotyczących sztuki31.
To, jaką treścią wypełniano wspomniane wyżej założenia, można uka-
zać na przykładzie pracy szefa poznańskiej historii sztuki jako doradcy
miejskiego w sprawach dotyczących sztuki. Kletzl uczestniczył w pracach
powołanej przez nadburmistrza komisji ds. pomników, która zajmowała
się realizacją dużego projektu, którego celem było przekształcenie wizual-
nego obrazu miasta32. Z zachowanej w archiwum instytutowym obfitej
korespondencji na ten temat jasno wynika, że Kletzl współdecydował w
znacznym stopniu o sprawach programowych i odgrywał główną rolę w
werbowaniu rzeźbiarzy oraz w pośredniczeniu między artystami i mia-
stem33. „Zdołałem przekonać [nadburmistrza] o tym, że w związku ze
wznoszeniem rzeźb i pomników mamy tu, w Poznaniu, do wykonania
pracę, która ma być wzorem dla przyszłych pokoleń”34. Wobec imponują-
cej liczby kontaktów Kletzla z ówcześnie działającymi artystami (m.in.

29 Archiwum UAM 78/302, s. 191: adnotacja z 4 czerwca 1941 r. o porozumieniu w spra-
wie wspólnych imprez Uniwersytetu Rzeszy i Ludowej Placówki Oświatowej w Poznaniu.
30 Por. B. Piotrowski, W służbie rasizmu i bezprawia. „Uniwersytet Rzeszy” w Pozna-
niu (1941-1945), Poznań 1984, s. 134-136.
31 Wymieńmy tym miejscu tylko jeden ważny dokument, czyli „Memorandum na temat
artystycznych zadań miasta Litzmannstadt” Otto Kletzla z 1 sierpnia 1942 r. (Poznań, Ar-
chiwum KI-RUPosen). Propozycje Kletzla dotykają również spraw planowania urbanistycz-
nego i przestrzennego. Por. na ten temat: N. Gutschow, Stadtplanung in Warthegau
1939-1944, (w:) M. Róssler, S. Schleiermacher (red.),„Der Generalplan Ost”. Hauptli-
nie der nationalsozialistischen Planungs- und Vernichtungspolitik, Berlin 1993, s. 232-258,
tutaj s. 239-253.
32 Wysiłki te należy, tak jak w przypadku Litzmannstadt, widzieć w szerszym kontek-
ście planowania przestrzennego. Por. Gutschow 1993 (jak przyp. 30).
33 Por. także dokumentację tego przedsięwzięcia w Archiwum m. Poznania: Gauhaupt-
stadt Posen, 16238 (mecenat artystyczny) i 16240 (rzeźbiarze).
34 List Kletzla do dra E. G. Kolbenheyera z 23 kwietnia 1942 r. (Archiwum KI-RUPosen).